-Тен ды X, ч, ш, щ аймақ рт қия бу Аме, сы (да, ден). 2. Көп нүктенің орнына тиісті қосымшаны қойып оқы. Нұрәлі мен Кемел ата-әжесі... (-нан, -нен) мол базар- 1/4 алып келді. Атам... ( -нан, -нен) сыйға домбыра алдым, қараңыз, - деп мақтанды Кемел. Менің әжем... (-нан, -нен) сыйға алған тақиям қалай? еrе сәнді ме?- деп мақтанды Нұрәлі. Бізге ештеңе жоқ па? - деп сұрады анасы балалар... нан алыңыз. Оларды қала... (-дан, -ден) табу қиын. Міне- Әжем... (-нан, -нен) сізге базарлық бар. Қоржын- к айран, ірімшік, құрт, қаймақ, бауырсақ, деді Кемел - Әке, сіз торсық... (-тан, -тен) қымыз құйып ішіңіз, - деді Ата-аналары балаларына риза болды. - Балаларым, сендерге көп рақмет, бақытты болыңдар, - ел алғыс айтты әкелері. Балаларым... айналдым, мұндай балаларды әлем... аппайсың - деді аналары. қуанып. Нұрәлі же! жауап берейік

Нұрәлі мен Кемел ата-әжесінен мол базар.Атамнан сыйға домбыра алдым,қараңыз,-деп мақтанды Кемел.Менің әжемнен сыйға алған тақиям қалай?сәнді мен?-деп мақтанды Нұрәлі.Бізге ештеңе жоқ па?-деп сұрады анасы балалардан нан алыңыз.Оларды қаладан табу қиын.Міне Әжемнен сізге базарлық бар.Қоржын айран, ірімшік құрт қаймақ бауырсақ деді Кемел әке, сіз торсықтан қымыз құйып ішіңіз, деді ата-аналары балаларына риза болды.Балаларымнан айналдым, мұндай балаларды әлемнен таппайсың деді аналары

қуанып.Нұрәлі же!

Құстар өзгеше болып жаратылған құбылыс иесі. бейне біздің аспан әлеміндегі қорғаушымыз сияқты. сияқты емес солай да. себебі көк аспан олардың туған мекені. көкті құссыз, құсты көксіз елестету қиын. біздің көгімізде құстар сайрап жүрсе, жердегі да тыныш, бейбіт өмір сүре алады. біз көкке қарағанда көзіміз ең әуелі ұшқан құсқа түседі. көп жағдайда күйкі тірлікпен олардың тыныс - тіршілігіне мән беріп, тіпті көкке көз тастап, бір де қарамаймыз. ал, олардың көкте ұшқанын, жерге қонғанын зер салып, бақылап қарайтын болсаң, олар бейне бір жұмбақ құбылыс сияқты. ешнәрсені ашып айта алмайды. қуанышы да, реніші де ішінде сияқты. бір құдіретті күшің болып, құстардың тілін меңгеріп алсаң, яғни құстардың тілін түсінер болсаң, тіпті басқаша әлемде өмір сүрген болар ма едік. өзім солай ойлаймын, себебі, құс киелі жануар. құстар қос мекенділерге жатады. яғни жер де, көк те құстың мекені болып саналады. көк - құстың еркін мекені. ал жерде көктегі сияқты емін - еркін сайраңдай алмайды. себебі жерде оларға төнетін қауіп көп. құстарды көбіне жердің бетінде жүргенде бірден ұстап алу қиын. себебі құстар көп жағдайда үркіп тұрады. солай үйреткен де. кейбір құсты ебін тауып ұстап алса, оларды ойыншыққа айналдырып, алғымына жіп байлап, қанатын кесіп қорлағысы келеді де тұрады. құстарды үркек қылып қойған өзіміз. олар неге көрсе үрке қарайды? олар өте сезімтал. қай жер өзіне құт - мекен бола алатынын ерте бұрын - ақ сезген. сөйтіп, олар көкте қанаттарын оңды - солды сермеп ұша алады. өйткені оларға көктен төнетін ешқандай қауіп жоқ. орнитология - құстардың , , жер бетіне таралуын зерттейтін ғылым саласы. олар зерттеген құстарын мынадай топтарға бөлген. мысалы, жүгіретін құстар, ұшатын құстар, ашық далалы алқаптардағы құстар, жыл құстары, қыстап шығатын құстар, сұңқартәріздес, тырнатәріздес, жапалақтәріздестер, торғайтәріздестер деп бөлген. биолог мамандар құстарға төнген мынандай қауіптер дерегін келтіреді. яғни, қоршаған ортаның ластануынан, құстардың көптеген түрі жоғалу үстінде. себебі олардың мекен ететін ағаш жапырақтарына дейін қысқа болып тұр. ал ң серуені кезінде, құстардың ұяларын бұзып, құстарды үркітіп, мекен - жайларын ауыстыруға әкеліп тірейді. құстарды ң досы екенін жете сезінбейді. ал құстардың ң шаруашылық әрекетіне пайда келтіретін тұстарын көптеп келтіруге болады. мысалы бір қарлығаш бүкіл жаз бойы 1 миллион құрт жейді екен. қараторғайлардың бір тобы бүкіл 22 тонна шегірткені азық етеді екен. ал шегірткеге келсек, олар біздің ең басты қас жауымыз. олар біздің мал жейтін көк шөбімізді, жасыл өсімдіктерімізді баудай жайқалып тұрған егістігімізді отап - жеп көп зиян келтіреді.