казакский әдебиет часть 2-75 бет 5 тапсырма

ақсу-жабағылы қорығы — талас алатауының (батыс тянь-шань) солтүстік-батыс бөлігін және өгем жотасын алып жатқан қазақстандағы тұңғыш қорық. жамбыл облысының жуалы ауданы мен түркістан облысының түлкібас ауданы аумағында орналасқан. қорық ақсу және жабағылы атты екі өзеннің арасына орналасқан.[1] ол 1926 ж. құрылған. құрамында қаратаудағы «қарабастау» (126 гектар) және «әулие» (100 гектар) телімдері бар. жерінің ауданы 128118 гектар (2007). қазір ақсу–жабағылы қорығы юнеско жасаған дүниежүзілік қорықтар тізіміне енген.

қорық бірнеше биіктік белдеуде жатыр. тау өңірінде бидайық, түрлі шөптер, боз жусан, жоғарысында селдір арша орманы, і және альпі шалғыны өседі. одан жоғарысын мұздықтар мен көп жылдық қар жапқан. ақсу – жабағылы қорығының жерін ақсу өзенінің аңғары (тереңдігі 500 м-дей) жарып өтеді. өсімдіктер дүниесі әралуан. онда мүктің 61, қынаның 58, жоғары сатыдағы өсімдіктердің 1400 (дәрі-дәрмектік өсімдіктерден: қылша, сасыр, иманжапырақ, түйежапырақ, сарыағаш, шәйқурай, талас уқорғасыны), техникалық өсімдіктен: арша, рауғаш, итқұмық, таран, жеміс-жидектерден: жабайы алма, шетен, шие, қарақат, бүлдірген, жем-шөптік өсімдіктен жоңышқа, кекіребас, бедебас, түлкіқұйрық, көде, сондай-ақ эндемик өсімдіктерден майысқыш қияқ, талас қайыңы, ақшыл сары жоңышқа, қаратамыр, томағашөп, қандыгүл, реликті өсімдіктерден: жалған масақша, минквиц кендіршесі, қаратау сетені түрлері бар. қорықтың жануарлар әлемі де өте бай: сүтқоректілердің 42 (арқар, таутеке, елік, марал, барыс, тянь-шань қоңыр аюы, борсық, сусар, т.б.); құстардың 238 (гималай ұлары, кекілік, сақалтай, бүркіт, қара құтан, бозторғай, сарыторғай, ителгі, шымшық, т.б.); бауырымен жорғалаушылардың 9 (алай жалаңкөзі, сарыбауыр кесіртке, қалқантұмсықты қара шұбар жылан, сұржылан т. қосмекенділердің 2 (жасыл құрбақа және көлбақа) және қтың 2 түрі тіршілік етеді. омыртқасыз жәндіктердің де алуан түрлері осы өңірде қоныстанған. ақсу – жабағылы қорығы – табиғаттың нағыз ғылыми лабораториясы, онда ғылыми-зерттеу жұмыстары үзбей жүргізіледі.[2]

ақсу-жабағылы қазақстанның ең көне қорығы, сонымен қатар орталық азиядағы юнеско биосфера қорығы дәрежесін алған ең алғашқы қорық. теңіз деңгейінен 1000 м-ден 4280 м аралығындағы биіктікте тянь-шань тауларында орналасқан. негізгі биік аймақтары өзінің таңқаларлық бейнелерімен жартылай шөлейттер ылғалды жазықтармен алмасып аршалы ормандарына өтеді