Оқулық бойынша қаған билігін сипаттаңдар

Түрік Елінің бірегей тұлғасы атанған ол інісі Күлтегінмен бірге елдің қамы, жердің тұтастығы үшін күресіп, көшпелілер тарихында ұлы империяның іргесін бекітті. Ол күллі көшпелілер империясының тұғырын сомдап, түрік тектес этностардың бірлігін сақтай отырып, елдің мұңы, жердің қамы үшін «түнде ұйықтамай, күндіз отыра алмай» күресті.

Білге қаған 9 жас кезінде әкесі Құтлық (680—692 жж.) қайтыс болады. Түрік Елінің тағын оның інісі Қапаған (Қабаған) (692—716 жж.) иеленеді.

Қапағанның інісі Бөгүден (716 ж.) кейін таққа отырған Білге қаған 19 жыл билік етеді. Білге қаған 13 жасында шад атағын алады.

17 жасында Таңғұтқа, 18 жасында алты чұб, табғач, он тұтыққа жорық жасап жеңіске жеткен. Одан қырғыз, түргеш, қарлық, тоғыз оғыз және т.б. елдерге жорық шабуыл жасаған. Білге қаған (шамамен 685-734) - Екінші Шығыс Түрік қағанатының қағаны. Күлтегіннің ағасы. Күлтегін Қапаған қаған ушықтырған тайпа ішілік соғысты тоқтату үшін 716 ж. әскери төңкеріс жасап, қағандыққа ағасы Білгені қойды. Ал Білге Күлтегінді әскербасы, ал қайын атасы Тоңыкөкті мемлекеттік кеңесші етіп тағайындайды. Осылайша билік басында Тан империясының саяси үстемдігіне қарсы үштік отырды. "Олар Ақылдың, Адалдықтың, Қайраттың өзара тіл табысып, елін-жерін көгерткен ұлы үштік ретінде тарихта қалды. Ал, Білге қағанның тұсында тек қана бейбіт дәурен орнады" (Т.Жұртбай. "Дулыға", 131 б.). Бірақ бұл құт-береке өздігінен келмеп еді. «Жалаңаш халықты тонды, аз халықты көп қылу» құны неге түскені Күлтегін үлкен жазуында былай баяндалған: «Әкеміз, ағамыз құраған халықтың атақ-даңқы жоқ болмасын деп, түркі халқы үшін түн ұйықтамадым, күндіз отырмадым. Інім Күлтегінмен, екі уәзіріммен өліп-тіріліп құрадым... Мен өзім қаған болғанда жер-жерге тарап кеткен халық өліп жітіп, жаяу жалаңаш қайта келді. Ең бірінші болып телес тайпасы оралды. Түргештер, қырғыздар бөрілі байрақ астына жинала бастады. Бұлардың бірқатарын ақыл-айламен, бірқатарын әскери күшпен қаратуға тура келді. Терістікте оғыз халқына қарсы, ілгері қатаң, татабы халықтарына қарсы, бергері табғашқа қарсы үлкен әскермен он екі рет соғыстым», - дейді Білге қаған (Күлтегін үлкен жазуы).

Қазіргі әлем барлық жаңа өнімдерге толы: ғылым, технология, медицина. Мүмкін, адамдар әр түрлі салада мұндай білімге ие емес шығар. Бізді таңғажайып заттар мен құбылыстар қоршайды. Бүгін, бейнелі түрде,сіз мыңдаған шақырым жерде тұрған адамға хабарлама жібере аласыз. Ақпараттық технологиялардың арқасында біз алыс,мүлде басқа елдер мен қалаларда өмір сүретін адамдарды кездестіре аламыз.

Ғылым көптеген қызықты және пайдалы дүниелерді ойлап тапты.Жылдамдығы жоғары ұшақтардан жылдам жүрдек пойыздарға дейін. Сандық кітапханалардан, онлайн университеттерден және курстардан бастап жердегі терең бұрғылау қондырғыларына дейін. Заманауи технологиялар адамзатқа қызмет етіп, одан да биіктерге жетуге арналған, бірақ барлық технологиялар адамға пайдалы емес. Көбіне керісінше болады. Мәселен, қазіргі заманғы қару-жарақ табиғатты да, адам өмірін де қорқынышты ауқымда жоюға қабілетті. Өнеркәсіп темекі шегеді,улы қалдықтарды суға құйып, ресурстар іздеп жер қойнауына енеді. Пластикалық қалдықтар қазірдің өзінде сөзге айналды, олар табиғи түрде ыдырамайды және табиғатта ұзақ уақыт сақталады. Қалқымалы қоқыстардың жаңа «материгі» Тынық мұхитына енді.

Қазіргі заманғы технологиялар алдында қоршаған ортаны тазартудың және қалдықтарды қайта өңдеудің тиімді жолдарын табу міндеті тұр. Баламалы энергия көздерін дамыту да өте қажет, өйткені әлемдегі мұнай, газ және көмірдің қоры таусылған. Бірақ әлемдік экономика соларға негізделген. Көп ұзамай, олар әлі де ауыстыруды таба алады.Ең дарынды адамдардың өздері жасаған технологиялар пайдалы, бірақ зиянды болуы мүмкін. Оларды қалай пайдалану керектігін қарау. Мысалы, смартфонды пайдаланып, өсек таратуға болады. Компьютерлік түсірушілерден бірнеше күн бойы шыға алмайсыз. Әр технология ақылды түрде қолданылуы және оның нақты артықшылықтарын түсінуі керек.

Можно лучший ответ