Абайды оқы, таңырқа! Табиғат лирикасы. Қазақтың ұлттық қолөнері.» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау
6-сынып
1-тапсырма. Оқылым.
Берілген өлеңдерді оқып, тапсырмаларды орындаңыз.
1-өлең
Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,
Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.
Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,
Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан.
Жасыл шөп, бәйшешек жоқ бұрынғыдай,
Жастар күлмес, жүгірмес бала шулай.
Қайыршы шал-кемпірдей түсі кетіп,
Жапырағынан айрылған ағаш, қурай.
Біреу малма сапсиды, салып иін,
Салбыраңқы тартыпты жыртық киім.
Енесіне иіртіп шуда жібін,
Жас қатындар жыртылған жамайды үйін.
Қаз, тырна қатарланып қайтса бермен,
Астында ақ шомшы жүр, ол бір керуен.
Қай ауылды көрсең де, жабырқаңқы,
Күлкі-ойын көрінбейді, сейіл-серуен.
Кемпір-шал құржаң қағып, бала бүрсең,
Көңілсіз қара суық қырда жүрсең. 2-өлең
Жазғытұры қалмайды қыстың сызы,
Масатыдай құлпырар жердің жүзі.
Жан-жануар, адамзат анталаса,
Ата-анадай елжірер күннің көзі.

Жаздың көркі енеді жыл құсымен,
Жайраңдасып жас күлер құрбысымен.
Көрден жаңа тұрғандай кемпір мен шал,
Жалбаңдасар өзінің тұрғысымен.

Қырдағы ел ойдағы елмен араласып,
Күлімдесіп, көрісіп, құшақтасып.
Шаруа қуған жастардың мойыны босап,
Сыбырласып, сырласып, мауқын басып.

Түйе боздап, қой қоздап - қора да шу,
Көбелек пен құстар да сайда ду-ду.
Гүл мен ағаш майысып қарағанда,
Сыбдыр қағып, бұраңдап ағады су.
А) Табиғаттағы құбылыстарды салыстырып жаз. Сравни явления в природе в стихотворениях Абая.
1-мәтін 2-мәтін

Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан. Масатыдай құлпырар жердің жүзі.
Суық аспанды сұр бұлттар жауып тұр

Жапырақсыз ағаш.
Жердің беткі қабаты масат өлшеміне тең

[4 ұпай ]
Ә) 2-ші өлеңнен жалғаулықтары бар сөйлемдерді теріп жаз. Выпиши со 2-го стихотворения предложения где есть «жалғаулықтар».
1.
2.
3.
(3 ұпай)
2-тапсырма. Берілген мәтінді оқып, тапсырмаларды орындаңыз.
Қазақ даласында қолөнер ерте дамыған. Қазақ халқы күнделікті тұрмысқа қажетті заттарды қолдан жасаған. Оларды талғаммен әшекейлеген. Қазақтар киіз басып , сырмақ жасау кесте тігу , алтын-күмістен әшекей жасау технологиясын керемет меңгерген.
Қазақ жерінде өмір сүрген массагеттер барлық затты әшекейлеген. Ол туралы Геродот: «Олардың барлық заты алтын мен мыстан жасалған. Соғысқа қажет құралдары , оқтары мен айбалталары мыстан жасалған. Баскиім , сәукеле, белдік, әшекейлері алтын-күмістен , асыл тастардан жасалған. Сондай-ақ ат әбзелдері ,құрал-сайманы мыстан жасалған, ер-тұрманы алтынмен әшекейленген»,-деп жазады.
Қазақта ою-өрнек кең тараған. Қазақтың ою-өрнегі халықтың ойы ұшқыр, талғамы биік болғанын көрсетеді. Ғимараттарды , жиһаз, ағаштан жасалған ыдыстарды ою-өрнекпен әшекейлеген. Ою-өрнек – Ұлы дала өркениетінің бір түрі.
А) Қолөнердің түрлерін және неден жасалғанын жаз. Запиши виды рукоделья и из чего их делали.
№ Қолөнердің түрлері Неден жасалған ?
1 Киіз басу, сырмақ жасау Қойдың, түйенің жүнінен жасаған .
2
3
4
5
(4ұпай)
Ә) Сөйлемдерді толықтырып жаз. Дополни предложения .
1. Зергелер әшекейлерді , жасаған.
2. Әжелеріміз жүннен , басып, тоқыған.
3. Шеберлер ағаштан , , жасаған.

Халқымызда “білекті – бірді, білімді – мыңды жығады” деген ұлағатты сөз бар. білімнің шындығында да баға жетпес үлкен рухани қару екендігі, тек рухани қару ғана емес, сонымен қатар аса зор өндіргіш күш екендігі белгілі. расында да, білімнің қуатына тең келетін басқа идеялық-рухани күш, қуат көзі жоқ екені шындық. сондықтан да, күллі әлемдік жаңа идеология ең әуелі білімнің теңдессіз күшіне арқа сүйейді. жаңа әлемдегі жаңа қазақстанның білімге негізгі басымдық беріп отырғандағы басты себебі содан. өйткені, білім – тек ғылымның іргетасы ғана емес, сонымен бірге тасы өрге домалаған еңсесі биік елдермен терезесі тең мемлекет болудың күретамыры, ел ң алтын арқауы. білім бар жерде , жетілу, кемелдену үрдісі бір сәтке толастамайды. табыстың көзі, жақсы өмір сүрудің түп қазығы білімде жатқанын ұлы абай да жақсы айтқан: “ң білімді, парасатты болсын десең, малыңды аяма”, – дейді ол. «қазақстан – 2030» стратегиясында: “ел келешегі жас ұрпақ тәрбиесіне тікелей байланысты”, – деп айрықша атап айтылған. бүгінгі кезеңде отандық білім берудің ұлттық моделін құруға байланысты қыруар шаруалар атқарылу үстінде. ал, бұл мәселе төңірегінде іргелі ғылыми-зерттеу жұмыстарының жүргізіліп жатқанына оншақты жыл болды. қазір осыған орай республикамызда заңнамалық және нормативтік-құқықтық база қайтадан құрылу жолында. нақтылай түссек,   халықаралық стандарттарға сәйкестендірілген қазақстандық білім беру жүйесіндегі реформалар жүзеге аса бастады. “ертеңін ойламаған ел азады” дейді халық даналығы. барын баға­лап отыратын, ұрпағына үмітке сай білім беріп, тәрбиелейтін ел озады.  ел көңілін аударған   “интеллектуалды ұлт – 2020” ұлттық бағдар­ламасының басты мақсаты да осы – қазақстандықтардың жаңа буынын тәрбиелеу, сөйтіп бүгінгі ғаламдық ң арқа сүйейтін негізгі байлығы – бәсекелестікке қабілетті капиталын қа­лыптастыруға негізделген. білімі қаншалықты жоғары мемлекеттің бүгінгі әлемдік қауымдастықта бәсекелестікке қабілеттілігі сонша­лықты биік болмақ. осы жағдайда ерте бастан өркениетті мемлекеттерде интеллектуалдық бәсекелестік жүріп жатқаны даусыз. қазіргі кездегі білім беру жүйесінің ендігі бір міндеті – жастардың білім алып қана қоймай, алған білімін үздіксіз , оны бойына сіңіріп, тәрбиелі, әдепті, бір сөзбен айтқанда, интеллектуалды-үйлесімді болуын қамтамасыз ету. жаңа көзқарас ұлтты ойлануға, ойлауға үйрету арқылы қалыптан тыс көкжиекке көз жіберуге тәрбиелеу, білімді өз бетінше зерделеу, технологиялар мен инновациялардағы жаңалықтарды жүзеге асыра білу бейімділігімен бағаланады. жаста­рымызды осындай мақсатта тәрбие­леуге біздің зор мүмкіндігіміз бар екендігіне дау жоқ. міне, бүгінгі   интеллектуалдық мектеп­терге қойылатын талаптар осыларға негізделген.  ағымдағы ғасыр ң алдына шешімі күрделі әрі іргелі мәселелерді қойып отыр. әлем жаһандану дәуіріне қ басумен бірге тұтастану, бірігу, кірігу үдерісіне батыл бет бұруда. соны ерте түсінген әлем елдері мен олардың білім жүйелері жаһандану үдерісіне үн қосып, бұдан әрі ң жаңа стратегиялары мен ұсынуда. мұны мемлекет басшысы біліп, көріп, сол күрделі қиын кезеңнен елімізді қайткенде аман алып шығудың қамын ойластырып жүргені жалпақ жаһанға аян. кез келген білімнің айқын мақсат-мүддесі болады. біздің қазіргі жағдайымыздағы оның не­гізгі мақсаты – елдік сана мен мемлекетшілдік рухты қалыптастыру, ұлтсыздықпен күресу, тәуелсіздікті баянды ету болуы керек. пайғамбарымыз мұхаммад с.ғ.с-ның білім туралы хадистері: “кімде-кім білім іздеу жолына түссе аллаһ тағала оған сол арқылы жәннатқа бару жолын жеңілдетеді.”  (хадисті әбу һурайрадан р.л.ғ. имам муслим риуаят етті) “кімде-кім білім іздеу жолына түссе аллаһ тағала оған жәннатқа бару жолын жеңілдетеді. періштелер ғылым ізденушінің талабына разы болып, оның аяғының астына қанаттарын жаяды. шын мәнінде, ғалымға көктегілер мен жердегілер, тіпті судағы қтарға дейін жарылқау тілейді. қарапайым мұсылманнан ғалымның артықшылығы, айдың басқа жұлдыздардан артықшылығындай. әлбетте, ғұламалар – пайғамбарлардың мұрагерлері. пайғамбарлар мұраға динар немесе дирхам қалдырған жоқ, ғылымды мұраға қалдырды. кімде-кім пайғамбарлардың с.ғ.с. мирасын алса, мол үлесті алған болады.”  (хадисті әбу дардадан р.л.ғ. имам термизи, имам әбу дауд риуаят етті) “ғалымның қарапайым мұсылманнан артықшылығы, менің сендердің ең төменгі дәрежедегілеріңізден артықшылығымдай. шын мәнінде аллаһ тағала және оның періштелері, аспан мен жердегілер, тіпті ұясындағы құмырсқа мен теңіздегі қтар да ға жақсылық үйретушіге салауат айтады (яғни, аллаһтың игілігін тілейді).”  (хадисті әбу үмәмәдан р.л.ғ. имам термизи риуаят етті) “дүниеде қызығушылық тек екі нәрседе. бірі: аллаһ тағала бір кісіге дәулет беріп, оны хақ (шариғат бұйырған, яғни зекет, садақа т.с.с.) жолға жұмсаса. екіншісі: аллаһ тағала бір кісіге даналық беріп, ол кісі сол арқылы дұрыс төрелік етсе және оны басқаларға үйретсе.”  (хадисті ибн масғудтан р.л.ғ. имам бухари,  имам муслим риуаят етті)