Исатай тайманұлының өлеңдер ​

Алдияр тақсыр ханымыз!

Исатай батыр кеткелі

Кеміді біздің сәніміз.

Тілімді алсаң, тақсыр-ай,

Шайтанның мойнын жұлдырып,

Ордаңа қайтып алыңыз.

Арыстан еді-ау Исатай!

Нетесің, тақсыр, табалап?

Құрттайымда өсіп ем,

Бауырына паналап.

Алдымда асқар тау еді,

Соңынан ерсем ағалап.

Әй, тақсыр-ау, әй, тақсыр!

Табаны жалпақ тарланбоз

Шабарында есінер.

Бір мінезі келгенде

Жібектей жұмсақ есілер.

Жауда қалса жолдасы,

Мақтанады несіне ер?!

Тастай қатты тағдырың

Исатаймен шешілер.

Айтып-айтпай немене -

Қор болды-ау, қайран, есіл

Мінгені Исатайдың ақтабан-ай

Мінгені Исатайдың ақтабан-ай,

Сүт беріп, сұлы беріп баптағаны-ай.

Зеңбірек үш атқанда дарымады,

Құдайдың міне қара сақтағаны-ай!

Мінгені Исатайдың көгілдірді-ай,

Әскерін Барша құмға төгілдірді-ай.

Мыңды алған бірді беріп ақтабанды

Жыландай белге соққан бүгілдірді-ай.

Баласы Исатайдың Жақия-ды,

Жақия жауды көрсе ақияды.

Түлейде түнде жортқан жолбарыстай

Алдырдым жолдасымды қапияда-ай!

тұмар (томирис) (ж. ж. с. д. 570-520) - массагет халқының байырғы заманда ел билеген атақты ханшайымы.

басқаруы

ахемен әулетінен шыққан, "төрт құбыланың тұтас билеушісі" атанған парсылардың кир патшасы орта азияға басқыншылық жорықпен келген, "жеңілуді білмейтін" деп дәріптелген "өлместер" әскерін ашық шайқаста тас талқанын шығарып жеңуімен тікелей байланысты.

патшайым томирис, andrea del castagno, 1450 ж.

мемлекетінің аумағын кеңейте беруді ойлаған кир батыс елдеріне аттанбас бұрын әуелі шығыс жағын қауіпсіздендіру мақсатымен массагеттерді бағындырып алуды көздейді. сөйтіп түркі көшпенділер еліне елші аттандырып, олардың ханшасы, сол кезде күйеуі өліп жесір отырған тұмардың өзіне тұрмысқа шығуын сұрайды.

бұл кирдің массагеттермен соғысуға желеу іздеуі еді. тұмар кир патшаның (ж. ж. с. д. 558-530) ұсынысын қ тастайды. осыны желеу еткен кир жауынгерлерін шығысқа қарай қаптатады. аракс дариясына жетіп, үстінен қалқыма көпірлерді құруды кемелердің кермесінде мұнара қамалдар тұрғызуды әмір етеді.

томирис кирдің басын қанға матырды alexander zick (1845-1907)

өздерін жаулап алуға келген парсылардың әр қ алыстан бақылап, біліп отырған тұмар олардың дариядан өту үшін әуреленіп, көпір салғалы жатқанын естіп, кирге арнайы жаушы жібереді.

мадилардың патшасы! ниетіңнен қайт. салып жатқан көпірлеріңнің игілігін көрер көрмесіңді өзің де білмейсің. өнбес істі қума. өз патшалығыңа бар да, өз билігіңді жүргізе бер, бізді күндеме. ал егер алда-жалда соғыспай қоймаймын десең, онда көпір салып, уақыт өткізіп, әуре болма. дарияның біз жақ бетіне шығып соғысамын десең, біз үш күншілік жерге кетіп, жол ашайық, ал дарияның өз жағыңда соғысамын десең, сен үш күншілік жерге шегін. қалауыңа қарай өзің шеш.

тұмардың ұсынысын кир патша әскери кеңеске салады. біраз пікір таласынан соң, лидияның бұрынғы патшасы, сол кезде кирдің қолындағы мырза тұтқын крездің ақылымен дарияның массагеттер жағында соғысуды ұйғарып, шешімдерін тұмарға хабарлайды.

массагеттер уәделерінде тұрып, үш күншілік жерге шегініп кетеді. олардың кеткеніне анық көз жеткізгеннен кейін кир бүкіл әскерін дарияның арғы бетіне өткізіп, крездің үйреткен айласымен массагеттердың шабылдаушы тобын алдап қолға түсіріп, түгел қырғынға ұшыратады. осы шабуылшы топтың басшысы, тұмардың ұлы спаргапты (спаргапис) тұтқынға алады. сүйікті ұлы мен шеп бұзар жауынгерлерінің қайғылы хабарын алған тұмар кирге жаушы жіберіп, оған өзінің соңғы сөзін жеткізеді.