|МӘТІН НЕ ТУРАЛЫ? |ҚҰРЫЛЫМЫ.
|ҚАЛАЙ РӘСДЕЛІНГЕН
|ЖАНЫРЫ ЖӘНЕ ЖАНЫРЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ ҚАНДАЙ?

​

Ең алғашқы ұлттық валютамыз - қазақ теңгесі 1993 жылы шығарылды. банкноталар ң "de la rue" фабрикасында басылған болатын. қазақ валютасын өмірге келтірген суретшілер тимур сүлейменов, меңдібай алин, ағымсалы дүзелханов, қайролла әбжәлеловтер жүріп, банкноталарды жасауға біршама тер төкті. 1993 жылғы 15 қарашада қазақстанның ұлттық валютасы - теңге айналысқа енгізілді. теңге еліміздегі алғашқы ақша емес. ежелгі қазақстан аумағында ақша бұдан көптеген ғасырлар бұрын пайдаланылған. сырдарияда, отырар алқабында түркі билеушілері, ал жетісуда түргештер 7-8 ғасырларда өз ақшаларын шығарған. отырар мен исфиджабта монет сарайлары жұмыс істеген. оныншы ғасырлардың ортасы мен сегізінші ғасырларда қалалар тез өсіп, тауар өндірісі мен сауда көлемі ұлғая түсті. ұсақ бөлшек саудада көбіне мыс фельстер қолданылды. алтын монеталар да айналымға түсті, бірақ ол саудада дара түрінде ғана емес, салмағына қарай пайдаланылды: монетаны қажетіне қарай кесектеп сындыратын болған. он төртінші ғасырдың соңынан бастап қазақстанда әмір темір монеталары айналымға енді. бұлардан басқа қазақстан қалаларында саудада самарқанд, бұхара, ташкент монеталары, негізінен, мыс динарлар пайдаланылды. қазақстан ақшасының бұрынғы тарихы міне, осындай. күрделі жиырмасыншы ғасырда қазақстан біртұтас рубль аймағына кірді. бұл 1993 жылдың қараша айына дейін, қазақстан тәуелсіз ел атанғанға дейін жалғасты. 1992 жылы 26 шілде күні ресей өзінің төл валютасын енгізгеннен бастап, өзге елдердің, соның ішінде «рубль аймағындағы» қазақстан, өзбекстан, тәжікстан сияқты елдердің қаржылық жүйелерін бөліп жібергендігін хабарлады. сондай-ақ, ресей орталық банкі қазақстанға қазақ нышандары бар рубльді шығарып беруді ұсынған. соған қоса, олардың мынадай талаптары болды: біріншіден, рубльді пайдалану үшін қазақстан ресейдің құрамына, ресей федерациясының субъектісі ретінде енуі керек; екіншіден, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында жинаған небәрі 700 млн-нан астам ақш долларындағы алтын-валюта резервін ресейдің орталық банкіне тапсыруы керек. қорыта айтқанда, олар өз рублін қазақстан тәуелсіздігімен алмастыруды ұсынды. сол уақкыттан бастап, қазақстанда ксро-ның рубльдері ғана айналыста қалды және өзге рубльден бөлінген аймақтардан олардың келуіне шек қойылмады. ақыры, оған дейін құнсызданған рубль әрі қарай құнсызданып, инфляция қарқыны 2900 пайыздан асты. міне осындай келеңсіз оқиғалардың орын алуы қазақстаннын, төл валютасын шығаруға еріксіз жол сілтеді. сөйтіп, 1993 жылдың 12 қарашасында қазақстан республикасы президентінің жарлығымен қазақстан республикасы аумағында ұлттық валютаның енгізілуі туралы шешім қабылданып, 15-18 қарашада ксро-ның 1961 - 1991 жылдарда шығарылған рубльдерін ұлттық валютамыз теңгеге айырбастау шаралары жүзеге асты. осы сәттен бастап қазақстан республикасы ұлттық банкі эмиссиялық банк болып табылады. қазақстан республикасы ұлттық банктің эмиссиялық қызметі оның құрылымдық бөлімшелері: алматы қаласында орналасқан қазақстан республикасы банкнот фабрикасының банкноттары мен өскемен қаласында монета сарайында дайындалған монеталар көмегімен іске асады. төл теңгеміздің ең алғашқы банкноталары еліміздің тариxын мейлінше терең таныта білген банкноталар болды десек қателеспейміз. теңгенің қасбеттеріне еліміздің мәдени, саяси өмірінде өшпес із қалдырған тариxи тұлғалардың бейнесі басылса, сырт тұсына кең байтақ жеріміздің сұлу табиғаты мен тариxи сәулет нысандары енді. банкноталардың дизайнын жасау барысында тариxи тұлғалар таңдалып болғаннан соң, суретшілер екінші проблемаға тап болды. енді ол тұлғалардың шынайы түр-бейнесін табу керек. қиындығы сол, тариxи тұлғалардың басым бөлігінің суреттері болмады. мысалы, әл-фарабидің бейнесі қандай болғанын ешкім білмейді. өз уақытында бұл сурет ксро ғылым академиясының стандарты болып бекітілген. алайда оның өзін ғалымдардың шығармаларынан, мұрағаттан іздеп табу қиынға соқты. әбілxайыр xанның суреті ағылшын саяxатшысы аткинсонның жұмыстарынан табылды. ал абылайxанның бейнесі орыс көздерінен алынды. сүйінбай тұлғасы қазақ сурет өнерінің негізін қалаушы әбілxан қастеевтен келді.