2. СӨЗДІҢ ТУРА ЖӘНЕ АУЫСПАЛЫ МАҒЫНАСЫ
1. Мына тіркестердің тура жгне
ауыспалы мағыналарын тауып жаз.
Суық су, суық жер, суық жел, суық
адам, суық торғай, суық хабар. Алтын
жүзік, алтын қыз, а ақша, алтын күз,
алтын бесік. Таза үй, таза жер, таза
бала, таза жүрек, таза еңбек, таза
салмақ.
подпишись ​

Көне түркі жазулары (басқаша Орхон-Енесей жазулары) — б.з. V ғ. — б.з. Xғғ аралығындағы түркі тайпаларының тасқа қашап жазған жазбалары.

Көне Түркі жазулары немесе Көне түркі алфавиті - дыбыстық жазу түрі, яғни сөздегі дыбыстарды таңбалап жазады. Негізінен 6-10 ғасырларда үлкен аймаққа таралған Көне Түркі жазуларын ғалымдар үш топқа бөліп қарайды:

Енисей ескерткіштері.

Талас ескерткіштері.

Орхон ескерткіштері.

Орхон-Енисей жазбалары — көне түркі жазба тарихи-мәдени ескерткіші. Көп уақытқа дейін сыры беймәлім, қай тілде жазылғандығы белгісіз болып келген. Орхон-Енисей жазбаларын руналық жазбалар деп те атайды (Скандинавия халықтарының тілінде "рунь" сөзі "сыры ашылмаған", "құпия" деген мағынаны білдіреді). Тек 1893 ж. ғана даниялық ғалым В.Томсен құпия жазуды оқудың кілтін ашады. Біраз жылдардан кейін орыс ғалымы В.В.Радлов Орхон өзені бойынан табылған үлкен тастардағы жазуды толық оқып, аударды. Руна жазуындағы ең үлкен ескерткіштер Орхон мен Енисей өзендері алқабынан табылғандықтан, жазудың өзін де осылайша атап кетті.

Орхон-Енисей жазбалары Шығыс Түркі қағанатының қағаны Білге мен оның інісі Күлтегін қабірлеріне қойылған орасан зор құлпытастарға қашап жазылған жыр жолдары болып шықты. Жырға арқау болған негізгі мәселелер - елдің тәуелсіздігі, береке-бірлігі. Күлтегін жырында сегіз оқиға баяндалған.

Біріншісінде, қағанның өз халқына қарата айтқан үндеуі,

Екіншісінде Түрік Қағанаты жерінің кеңдігін суреттейді,

Үшіншісінде түркілердің әскери жорықтары,

Төртіншісінде көршілес табғаштардың қастандық әрекеттері туралы әңгіме,

Бесіншісінде табғаш тайпасымен қатысу түркілерге қауіпті екендігі жөнінде,

Алтыншысы түркі халқының болашақты болжай алмауына өкіну,

Жетіншісі түркі халқының даңқын асырған қаған жөнінде,

Сегізіншісінде осы ескерткішті жыр қып жазуға түрткі болған жағдайларға тоқталады.