Ахмет байтурсынов сенгвеинг

Аулық-тəн, рухани жəне əлеуметтік игіліктің жиынтығы. денені үнемі ширықтыру, шынықтыру, сананың сапа деңгейін көтеру, интеллект өрісін биіктету, рухыңды шыңдау – бəрі де денсаулыққа қызмет етеді десек қателеспейміз. «дені сау – табиғаттың ең қымбат жемісі» деп тегін айтылмаған. қазіргі қоғамымызда халықтың табиғи өсімі қарқ, сырқаттанушылық жəне өлім-жітім деңгейі арта түсті. əсіресе, мен жастардың денсаулығына қауіп тууда. темекі тарту, ішімдік пайдалану, есірткі, құмарлық жəне улы заттарға əуестік, ілікке жат мінез-құлық, ерте жыныстық қатынас кеңінен етек алуда. дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының дерегі бойынша халық денсаулығының 49-50 % өмір салтына, яғни ң өз денсаулығына қалай қарайтынына тəуелді, 17-20 % қоршаған орта ерекшеліктеріне байланысты. сонымен қатар денсаулық қатерінің негізгі факторларына мыналар да енеді: қозғалыс күшінің кему салдарынан қимылдың кемуі (гиподинамия) дене массасының артуы, жүйесіз тамақтану, қоршаған орта нысандарының барлығының көптеген уытты заттармен ластануы, өндірісте жəне тұрмыста күйзеліс туғызатын жағдайлар, зиянды əдеттердің – шылым шегу, алкоголь пайдалану, нашақорлықтың кең етек алуы. мамандардың айтуынша, «денсаулықтың мықты болуы ң ерік-жігеріне байланысты, оны еш нəрсемен ауыстыруға болмайды». қоғамда болып жатқан жаман əдеттерге кінəлі – ң өзі. осындай жат, жаман əдеттерден бойымызды аулақ ұстап, төзімділік, табандылық танытып, ілік қасиет терді жоғары ұстай білуіміз керек. болаша ғымыз нұрлы, еліміздің ертеңі нұрлы болсын десек, ел болып, халық болып болағымызды, ұлтымызды, тегімізді жоғалтып алмау үшін нашақорлық, ішімдік, темекіден бойымызды аулақ ұстап, қоғамымыздың бұл түнектен арылуының жолын іздеп, салауатты өмір салтын насихаттайық. халықтың денсаулығы – ел ң аса маңызды тұтқасы, болашағымыздың кепілі. атамыз қазақтың «бірінші байлық – денсаулық», яки болмаса «денсаулық – терең байлық» деген даналық мəтелдері тіршіліктің нағыз өзегінен алынған емес пе? денсаулықтың қадірін, маңызын айрықша ұғынып барлық игіліктен жоғары санаған. тағы да «ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деп жан мен тəн саулығын қоршаған орта аясында дұрыс сақтап жəне нығайтуға түрлі пайдалы əрекеттер жасапотырған. жасырары жоқ, күні бүгінге дейін небір ғұлама ғалымдар, біліктілігі күшті дəрігерлер де «денсаулық деген не? » деген сұраққа əлі толымды, тұшымды, дəл анықтама бере алмай келеді. елбасымыз н.ə. назарбаев: «халықтың денсаулығы – ел ң аса маңызды тұтқасы, болашағымыздың кепілі» деп айрықша айқындап атап өтті. сонымен қатар келешек атқарылатын істердің басты стратегиялық бағыттарын да көрсетті. бірінші:   мен жасөспірімдердің денсаулығына айрықша көңіл бөлу. екінші:   халықты қол жетерлік жəне саналы медициналық көмекпен қамтамасыз ету. үшінші:   отандық медицина ғылымын . осы бағыттама аясында ел басқарған ағалармен біріге отырып, түрлі індеттердің алдын алу керек. салауатты өмір салтын ұсынбаған мемлекеттің құлдырайтыны сөзсіз. ауру қандай іс бітірмек! өкінішке қарай көптеген азаматтарымыз өз денсаулығын сақтауға жəне нығайтуға жауапты емес, немқұрайды қарайды. тіпті денсаулығы өзіне емес, тек дəрігерлерге қажет сияқты медицинаға тұтынушылық немесе масылдық пиғылы бар. дəрігерлер қанша ескертсе де жаман əдеттерден арылғысы келмейді. темекі тартады, насыбай атады, салынып арақ ішеді. халқымыздың «ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деген дана қағидасын əрдайым, əрқайсысымыз жадымыздан шықпайтын биік ұстаным болуға тиіс. себебі бұл қаражат халықтікі, əрбір салық төлеушінің үлесі екенін ұмытпағанымыз жөн. салауатты өмір сүремін десеңіз ешкім оған қарсы тұра алмайды. салауатты өмір салтына дене шынықтыру, спорт, туризм, халықаралық туризм, табиғатқа серуен, таза ауада жүру жатады. кешкі тамақтан соң, таза ауада бір-екі сағат серуен құрып, ұйықтаудың пайдасы зор. ұйқы 7-8 сағаттан кем болмауы тиіс. əр жыл сайын бір рет еңбек демалысын тиімді пайдаланғаны жөн. барлық кезде тамақты жаңадан дайындап ішкен дұрыс. алланың табиғатты үшін жаратқанын жəне аманат еткенін, тіршілігінде қажетіне дұрыс пайдалануды, денсаулығына зиян келмейтіндей жағдайда болуын қадағалауды салауатты өмір салты деп ұғамыз. денсаулығына зиянын тигізетін жат əдеттерден аулақ болғаны жөн. енді оларға не жататынына тоқтала кетейік. олар – темекі тарту, спирттік ішімдіктерге, есірткілік заттарға салыну. арақтың орнына қымыз бен қымыран ішкенге не жетсін. əттең, жастарымыз соны түсінбейді- еңбек тəрбиелейді. сондықтан жұмыс істеуден қашпаған жөн. жалқаулыққа салынудың соңы жақсылыққа апармайды. имандылық жолына түсіп, жылына бір келетін оразаны тұтып, оның тəртібін сақтағаныңыз дұрыс. дүниеде бұған тең келетін ештеңе жоқ. сондай-ақ, табиғаттың қоршаған ортаның ластануына жол бермеуіміз керек.