Демограф-ғалым Мақаш Тәтімовтың сөзін оқып, түсін. дірмелі салалас сөйлемдерді анықта. Олардың жасалу жолын
айтып бер.
Санақ болмай, санақ жүргізбей халқыңның санын, құра-
мын білмей ел ретінде қалай дамисың? Сондықтан санақ әр
уақытта жүріп тұрады. Санақ туралы айтарым сол
нақ кездейсоқ емес, әрбір 10 жыл сайын жүргізілетін бүкіл-
одақтық және әлемдік санақтың бірі. Бүкіл әлем халқының
санын білу мынадай жолмен болады: әрбір елде 0-ге бітетін
сандарға жақын немесе 9-бен не 10-мен аяқталатын жыл-
дарда санақ жүргізіледі. Санақ жүргізілмеген бір ғана ел
бар: Ауғанстанда санақ еш уақытта жүргізілген жоқ. Онда
санақ жүрмеуінің бірнеше себептері бар: бірі – ылғи қантө-
гіс, соғыс, екіншісі
артта қалушылық. Айтарым сол: санақ
өзімізді білу үшін де керек.

Шалкиіз жас кезінен-ақ ер жүрек жауынгер әрі талантты жырау ретінде даңққа бөленді. Жігіттік шағы Ноғай ордасындағы Мұса бидің маңайында өткен. Кейіннен Үлкен Орданың әміршісі, Мансұрұлы Темір бидің және ноғайлы Жүсіп бидің төңірегінде, өмірінің соңғы кезін қазақ ханы Хақназар маңында өткізді. Жырау туындылары әсерлі, өткір, аз сөзге көп мағына сыйғызған сұлу сазды көркемдігімен ерекшеленеді. Шалкиіз шығармалары ой, мазмұн жағынан қисынды, жүйелі келеді. Мысалы, өлең жолдары бірінде аздау, кейбіреуінде көбірек он бір шумақтан тұратын “Би Темірге айтқаны” толғауын алайық. Кеше ғана Темір би сарайында шалқып жүрген өзі би, өзі батыр атақты жырауды бүгін тағдыр түзге тентіретсе, жыр дүлдүлінің бақ, мансабын көре алмаған орда маңындағы “күйбеңдескен көп жаман” жанындай санап, бек сенген Темір биді бұған қарсы қойса, жырау не демек, өз көңіл-күйін қалай жеткізбек!