“ Зілді бұйрық ” өлеңінің тарихи құндылығы туралы не айта аласы

Верныйден» жандаралдар бұйрық қылды,

Құйрығы бұйрығының тіпті зілді. ,

«Отыз бір - он тоғызды алад» деген

Суық хабар халықты бұлқындырды.

Жылады сорлы халық, малын айтып,

«Кеткен соң қолдан шығып, келмес қайтып», -

Дейді де еңірейді, егіледі,

Қайғының күні-түні күйін тартып.

«Верныйдың» қадам баспай қаласына,

Кемпір, шал жылап жатыр баласына.

Ешбір ем табылмады іздесе де

Халықтың жүректегі жарасына.

Пристав келіп қалды бала сұрап,

Ел жатыр бермейміз деп қойдай шулап.

«Қырсаң да баламызды бермейміз» деп,

Тайсалмай әке-шеше жатыр сұлап.

Пристав ашуланды «аламыз» деп,

Жігіттер тұр: «Бармаймыз, қаламыз, - деп. -

Егер де бұл түріңді өзгертпесең,

Басыңа бір ойранды саламыз!» - деп.

Ел-ел боп жиылды кеп әрбір сайға,

Ал әлеумет, қараңдар мына жайға.

Сеңдей болып соғылып толқындады,

Бір сая бола ма деп шыбын жанға.

Жиылды бозбалалар бір кезеңге,

Қарғалы деген тасқын бір өзенге.

Пристав кетті: «Еріксіз аламын, - деп, -

Көресің бұл істі! - деп, - кезегінде!».

Бәрін де ол пристав жаттап алды,

Басшыларын қағазға хаттап алды.

Аттандырып бұл елге солдаттарын,

Басты-басты кісіні саптап алды.

Күн ыстық, қайнап тұрған сарша тамыз,

Жанында қан, малында қалмаңыз.

Оразаның күні еді сол уақытта,

Бұл күнде оразаны не қыламыз!

Суында Қарғалының ауыз ашты,

Бір пәлекет халыққа душарласты.

Басшылары кеткен соң, тағат алмай,

Жиылған жұрт дағдарып, жанталасты.

Келді де, алып кетті жақсыны айдап,

Барады боздақтардың көзі жайнап.

Күн ыстық, қайнап тұрған сарша тамыз,

Жөнелді абақтыға соры қайнап.

Жақсыдан жақсы қоймай, алды санап,

Қамалды абақтыға қырғыз, қазақ.

Білмеді не болғанын сырттағы ел,

Қамалғандар тірідей тартты азап.

Шулайды абақтыға қамалған көп,

Сырттағы жұр: «Біз енді қайтеміз?» - деп,

Губернатор жандарал жауапқа алды:

«Жайлауда ту көтеріп шапқан кім?» - деп.

Ешқайсысы айтпаған соң, айғай сап кеп,

Өзі айтты жандаралдың «Бекболат!» деп.

Бекболат бола қалса ту көтерген,

Бұйрық қылды: «Дараға асып, тарт!» деп.

Қалиқұлды бірге жазды дарасына,

Байбосын қоса кетті арасында.

Абақтыда қалғандар естен танды,

Көзінің қамшы тиіп қарасына.

Әкетті байғұстарды арбаға сап:

«Иманыңды айтатын молдаңды тап.

Үндеріңді шығарма, өңкей надан,

Мұнан былай сөйлеме, аузыңды жап!»

Самсыны* алған екен Ботпай** қамап,

Оларды жігітімен кетті сабап.

Тұтқындарды босатып ала алмады,

Бір пәлеге екінші пәле жамап.

Пристав та Самсыға барған екен,

Жәнібектің мешітін қамап алған екен.

Жәнібек қажы жанына ара тұрды,

Бір болыс ел жиналып барған екен.

Ала алмай күні бойы әлек болды,

Жәнібек приставқа себеп болды.

Ертеңінде құтылып, Ұзынағашқа

Паңдатып келе жатты қара жолды.

Бөлек-бөлек топтанып, шоқтай болып,

Бай көпесті өлтірді Ботпай болып.

Қолына онан басқа түк түспеді,

Кезсе де бұл маңайды әбден шолып.

Ақыры ұлыққа түк қыла алмастан,

Не боларын бұл істің біле алмастан,

Күш жинамай, қарусыз ұрыс қылып,

Бозбаланы бітірді кек алмастан.

Шиенде* де әскерлермен ұрыс болды,

Сол ұрыста топ басы Саттар өлді.

«Саттар өлді, ел қашты» деген хабар

Ел-елдерге жайылды оң мен солды.

Шұбырып тауға қарап ел жөнелді,

Не боларын соңының кім біледі?

Тауға шығып өрмелеп, тасқа бұғып,

Елдің бәрі жанынан түңілді енді.

Ертеңінде ел-елге әскер барды,

«Шапшаң түсіп, келсін» деп хабар салды.

«Қашқандарды атады» дегеннен соң,

Таудағылар кірер жер таба алмады.

Аттандық ұлығының қонысына,

Елді сорған борсықтай болысына.

Көп ерлер қаза тапты жауға аттанып

Көксеген азаттықтың соғысында.

* Самсы - жер аты.

* Ботбай - ру аты.

* Шиен - Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Суықтөбе тауының солтустігіндегі елді мекеннің аты.

Объяснение:

Аламан-байге - скачках на дальние расстояния; жорга-жарысе - скачках на иноходцах(когда лошадь выбрасывает вперед сначала ноги одной стороны, левой, а потом другой, правой); джигит жарысе - это соревнование двух всадников на быстроту седловки и прохождения определенной дистанции; в игре жаугашты - в погоне за условным неприятелем с целью осадить его плетью; аударыспаке, где противники перетягивали друг друга из седел; кумис алу - в подъеме монеты на полном скаку; казакша курес - борьбе на скаку.