Даланың дарқан көңіл ақыны эссе​

                               Даланың дарқан көңіл ақыны.

«Жамбыл - менің жай атым, халық - менің шын атым» деп жырлаған қазақ халық поэзиясының алыбы, біртуар дара тұлға, өлең сөздің дүлділі, жыршы, жырау, ақын Жамбыл Жабаев қазіргі Жамбыл облысында Шу өзенінің бойындағы Жамбыл тауының етегінде 1946 жылы ақпан айында дүниеге келген. Екі ғасырдың куәсы болған ұлы жыршы жоқшылықта өмір сүрген. Есін білген соң әкесі оны ауыл молдаларына сауатын ашуға оқуға берген екен, бірақ молдалардың өзіне көрсеткен қорлықтарына шыдай алмаған Жамбыл оқуын тастап кетеді. Дегенмен, жаратылысынан пысық, зерек бала оқып білім алмаса да, жастайынан ән мен өлеңге құмар болады, ауызекі естіген өлеңдерін жаттап алып жүреді.

Жастайынан домбыра үйреніп, ақын болуды армандайды. Тіпті, ежелгі дәстүр бойынша Сүйінбай ақынға барып сөзін сынатып, оның батасын алған. «Менің пірім - Сүйінбай, сөз сөйлейтін сыйынбай» деп өзі жырлағандай, Сүйінбайды үлгі тұтқан, ұстаз санаған.

Жамбыл өзінің ақындық өнерін көбінесе айтыстар үстінде көрсете білді. Жамбылдың айтысында ру мүдделерінен гөрі халық мүдделері тереңірек көтеріледі.

Екі ғасыр куәсы болып, жүз жасаған, сағы сынбаған, ұлы дала жыршысы атанған бұл өміршең халық жыршысының есімі қазақ қоғамында ешқашан өшпейді.

Қазақтың салт - дәстүрлерін құрметтеу - борышым қазақ халқы – салт - дәстүрге өте бай халық. ал салт - дәстүрге бай болу елдің мәдениетті әрі тәрбиелі екенін айғақтайды. жалпы салт - дәстүр деген не, соған тоқталып өтейік. салт - дәстүр – ел өмірімен біте қайнасып кеткен рухани және мәдени азық. біздің халқымыз өз ұрпақтарын қасиетті салт - дәстүрмен, өнегелі әдет - ғұрыппен, ырым - тыйыммен тәрбиелеп, ұлағатты ұл мен инабатты қызды теріс жолға түсірмей тәрбиелей білген. б. момышұлы «мен өзімнің ұрыстағы тәжірибемнен жауынгерлік қасиетті тәрбилеуде ұлттық дәстүрдің маңызы зор екеніне көзім жетті» деп жазады. бұдан отаншылдық, ерлік, мәрттік, жомарттық, ілік қасиеттердің бәрі салт - дәстүр арқылы даритынын түсінуге болады. яғни, салт - дәстүр адастырмас тура жолмен жүруге, жөн - жосықты біліп, үйренуге және өмірде қолдануға үгіттейтін мызғымас заң іспетті десек те болады. қазіргі таңда салт - дәстүрлеріміздің ұмытылып бара жатқаны және оны тек наурыз мерекесінде есімізге түсіретініміз маған ұнамайды. бұлай жалғаса берсе түбі бір құртылмайтынына кім кепіл, кім куә? жетпіс жыл бойы жетесіз әрі қанқұйлы тәртіптің қырсығынан ұлт дәстүрлерінің ережесі бұзылады. біреулері ұмытылды, біреулеріне тыйым салынды. салт - дәстүр мен әдет - ғұрыпсыз ел әдепсіздік пен берекетсіздікке салынуы мүмкін. осындай зиянды жақтарды біле отырып мен жұдырықтай жүрегіммен қолыма қалам алып, салт - дәстүр арқылы қалай өзім секілді жеткіншектердің отанға деген патриоттық сезімдерін арттыра аламын деген ой қозғамақпын. ел боламын десең бесігіңді түзе демекші ең алдымен отанға деген сүйіспеншілікті салт - дәстүрді түзеуден бастау керек. бұл арқылы салт - дәстүрін білсе тарихын таниды, ал тарихын білу отанды тану. түгіл үлкен біле бермейтін салт - дәстүр түрлері өте көп. солардың бір түрі белкөтерер салты. «тоқсан көтеремін деген жасым бар еді, быламық ішемін деген асым бар еді» деп бұрынғы қариялар айтпақшы, жасы келген ң тісі болған соң тамақ іше алмайды. мұндай жағдайда оларға арнап «белкөтерер» тағамы дайындалады. бұл әрі жұмсақ, әрі дәмді, нәрі мол тамақтардан дайындалады. мұны , көрші - көлемдер, сыйлас кісілер әдейі дайындап әкеледі. бұған риза болған қарт батасын береді. біз бұдан халқымыздың жасы үлкен сыйлаудың, бағып - қағудың үлгісін көреміз. «белкөтерер» аурудан жаңа тұрған ға, сол сияқты «наурыз», «айт» күндері де үлкендерге әдейі тартылады. наурыз мерекесі жақындап келе жатыр. осындайда жасы үлкен қарияларға белкөтерер дайындап берсек алғысын аламыз. тек наурызда ғана емес әркез дайындап беріп тұрсақ салт - дәстүрімізге деген құрмет болар еді. біз қалай патриоттыққа тәрбиелей аламыз дейміз. қай патриот болсын әз наурызды өз жаңа жылын асыға күтпесе. орыстардың жаңа жылында аспанға түрлі - түрлі от шашулар шашып ат шапанын сүйретіп алыстан аяз ата келеді. ал әз наурызда да қыдыр атамыз келеді. қыдыр ата жақсылық жасаушы ырыс, құт, несібе жасау, бақыт сыйлаушы қарт. әр ға қыдыр ата келіп арман - тілектеріңді орындайды десек арманын айтып қыдыр атаны сағынып күтеді және наурызды да асыға күтіп отырады. отбасында ата - ана, мектепте ұстаз, көпшілік ортада ақсақалдар жастарға салт - дәстүрлерін үйретіп, айтып отырса, ұтарымыз көп болар еді. құрдастарымның, сыныптастарымның бойына қазақтың салт - дәстүріне деген қызығушылықты қалыптастырып, қазақ халқының салт - дәстүрі мен әдет - ғұрпының тәрбиелік мәнін ұғындырып, олардың бойына ілік, имандылық қасиеттерін қалыптастыра алдым деп ойлаймын. , үлкенге – сәлем, қуантқанға – сүйінші, соғымнан – сыбаға, егіннен – кеусен, малдан – көгендік, ға – базарлық, кішіге – байғазы, сәбиге – көрімдік, көрші қонғанға – ерулік, жетім - жесірге – қолқайыр, мүсәпірге – садақа, алғашқы қымыздан – қымызмұрындық, соңғы қымыздан – сіргежияр, сағынғанға – сәлемдеме, қуанышқа – шашу шашып ешқашан салт - дәстүрімізді ұмытпай, қазақ деген халықтың патриот ұрпағы болып атын шығара беріңіздер демекпін. бұл жазылған шығармам біреуге жай сөз болып қалар, біреулерге қамшы болып тиетініне көзім жетеді.