Галактики вращаются вокруг... а) планет
б) Солнца своей Галактики
в) общего центра тяжести
г) тёмной материи​

в)общего центра тяжести

Білім • 18 Шілде, 2018

Мағжанның «Батыр Баяны»

18171 рет

көрсетілді

Мағжан Жұмабаевтың ақындық кемеліне келгенде жазған поэмасы – «Батыр Баян». Қазақ поэзиясының ін­жу-маржанына айналған осы поэмада Мағ­жанның өмір туралы ұстанымы, көзқарастары жыр қанатында самғап, өнер қалыбына құйылған.

Egemen Qazaqstan

Ежелгі ер түріктің бесігі, екі дүние есігі бол­ған Түркістан, Тұранмен қатар Мағжан үшін Көк­шетаудың да қазақ тарихындағы орны ерек­ше. Олай болатын себебі бұл жердің Абы­лай, Кенесары сияқты халық қамын жеген арыстардың мекені болғандығынан да. «Ертеде қоныс болған Абылайға» деген жолдан бастап, оқырман Мағжанның соңынан еріп, оқиға желісіне түседі. Бір жағынан орыс, екінші жағынан қытай – екі оттың ортасында қысылған қа­заққа ол аз дегендей, енді қалың қал­мақ шауып, өкпені қыса түседі. «Елге қорған болған Абылайдың» ақ ордасында осы жағдайдан шығудың жолын ақылдаспаққа жиналған үлкен жиын... Негізінен тарихи оқиғаларға, деректерге сүйеніп жазылған поэмада Байжігіт, Тасболат, би Толыбай, Қа­най, Қанжығалы қарт Бөгенбай, Жана­тай, Бәсентиін Сарымалай, Ора­зым­бет, Елшібек, Жәнібек, Жәбек, Сырым­бет, Қарабұжыр сияқты белгілі би, батыр­лардың есімдері аталады. Жиын біреу­ді күтіп, бірнеше күнге созылады. Хан­ның өзімен бірде олай, бірде бұлай сөй­­ле­сіп, кейде сөзге келіп қалатын дала батырларының осы күйі былайша сурет­теледі:

«Батырлар бұғаудағы арыстандай...

Көкшенің бауырында өңшең көкжал.

Күңіреніп күтіп жатты,

күндер талай».

Осыншама би-батырлардың күтіп жатқаны батыр Баян болатын. Абылай ханнан бастап өңшең көкжалдардың қыбыр етпей күтіп жатуларына қара­ғанда, батыр Баян тегін адам емес. Ер Көкшенің, Ер Қосайдың ұрпағы батыр Баян да – тегіне тартып туған нағыздың өзі. «Қазақтың батырлары бәрі қыран, Сонда да бір батыр жоқ Баяндай тап». Сол батырдың батыры Баян күт­пеген жерден бір оқыс оқиғаға тап болып, алқалы жиынға кешігіп жатқан... Ав­тор осы жерде шегініс жасап, батыр Баянның басын шырмап қалған жағ­дайды баяндауға көшеді.

Жоңғарларға жасаған бір жорықта батыр Баян он төрт жасар, бөбек дерлік бір аруды олжалап қайтады. Батырдың қалмақ аруын сүйіп қалғандығы да байқалады. Жақсы көріп, құлай сүйген адамның жүрегін ғашығының арбап, жаулап алып, тырп еткізбей тастайтыны бар емес пе еді? Батыр Баян да сондай күй кешеді.

Ақшамаңдай аруды көргенде Баян­ның інісі, он бес жасар Ноян оған бірден ғашық болады.

«Жас Ноян қызды көріп от боп кетті,

Көздері қызыл жалын шоқ боп кетті.

Жер мен көк, ай, жұлдызды тұман басып,

Бір қыздан басқа нәрсе жоқ боп кетті».

Романтикалық көтеріңкі леппен жырланып, әсірелеу амалының қолданылуы өлең жолдарын тым ажарландырып, әсерлендіріп жіберген. Жүрегіне ұшқын түсіп, аяғы өртке айналған жап-жас Ноян от боп жанып, аласұрады.

Поэмада қалмақ қызы Ақшамаңдай «сұм сұлу» аталып отырған. Мұндағы «сұм» эпитет ретінде тегіннен-тегін қол­даныла салмаған. Ол өзін батыр Баян­ның жақсы көргендігін пайдаланып, қу­лығын бір асырып жүрсе, Ноянның құлай сүйгенін сезіп, өзінің жасырын ойларын жүзеге асыруға шындап кірі­седі. Азаттыққа ұмтылу – өмірдің за­ңы. Мағжанның қызды «сұм сұлу» деп отырған себебі – қыздың айласын асы­рып, оның соңының орны толмас қай­ғылы оқиғаға апарып соқтыруы; алдымен, Ақшамаңдайдың өзі мен Ноянның, одан соң қиын-қыстау кездерде еліне қорған боп жүрген батыр Баянның мерт болуы, Баянға еріп жорыққа шыққан қазақ жауынгерлерінің көзсіз ерлікке барып қырылып кетуі.

Сонымен қалмақ қызының сұлулы­ғына арбалған және мен сендікпін, тек әке-шешемнің алдынан өтейін деген қыз сөзіне нанған Ноян көнеді де, екеуі қашып шығады

Объяснение:вот осылай болу керек)♕:-)