1-тапсырма: Сұрақтарға жауап беріңіз. 1.Әйгілі зерттеуші НЯ. Златкин көшпелі мал шаруашылығының шыгуы және оның дамуын немен
байланысты деп ойлады?
2 Жайылымдық шаруашылық қалай дамыды?
3. Адам атты басқарып отыратын металдан жасалған ауыздықты қай дәуірде ойлап тапты?
4. Темір дәуірінде Қазақстанда мал шаруашылығының қандай түрлері болды?
5. Ғалымдар Қазақстандағы секөшпелі мал шаруашылыгы» деген ұғымды неліктен «скайылымдық
мал шаруашылығы» деп ауыстырды?
6. Темір дәуірінде мал шаруашылығында қандай жануарлар өсірілді?
1. Малдың қандай түрлері тұяғымен қар астындағы шөпке тебіндеп жайыла алды?
2-тапсырма. Мәтінде жетіспейтін сөздерді табыңыз.
Қола дәуірінде барлық адамдар тең еді. Жер меншігі саналды. Мал өсірулерде
жекеменшік катысты болды. Бұл қауым, бүкіл қоғамның жікке бөлінуін уылды. Балалар
Кәне пайда болды. Адамдар косем, абыз, жауынгер,
болып топка бешіні
Алайда мал өсірушілерде бұл айырмашылық кеп кайшылық тудырмады. Байлар мен кедейлер
көсемдер мен қатардағы мүшелері өзара жаудаспад.​

Жабайы жануарларды қолға үйрету неолит дәуірінен басталды. Ең алғаш қолға үйретілген үй жануарлары — қой мен ешкі. Қойдың арғы тегі — арқар (муфлон), ал ешкінікі — таутеке. Қой мен ешкі мөлшермен б.з.д. 8—7-мыңжылдықтарда қолға үйретілген деп есептеледі. Осы кезге жататын Жерорта теңізі маңайындағы тұрақтарда қой мен ешкінің сүйегі табылған.

Сиыр тұқымының дәл қай жерден шыққаны әлі аныкталмаған. Дегенмен де қолға үйретілген сиырдың да ең көне заманғы сүйегі б.з.д. 7-мыңжылдыққа жатады, ол Оңтүстік Анадолы жерінде (Түркия) табылған. Б.з.д. 6—5-мыңжылдықта Месопотамия жерінде мал шаруашылығы болғандығы бүгінде дәлелденген.

Жылқы алғаш қолға үйретілген аймақ деп Шығыс Еуропа мен Еділ бойы есептеледі. Жылқыны қолға үйрету мөлшермен б.з.д. 4-мыңжылдықта болған сияқты.

Қазақстан жерінде ең көне мал сүйегі энеолит дәуірі ескерткіштерінде кездеседі. Бұл — Терісек, Сексеуіл, Орталық Қазақстандағы Қарағайлы (Қарағанды маңы) тұрақтары, Шығыс Қазақстандағы Усть-Нарым қонысы. Бұлардың мөлшерлі жасы б.з.д. 3-мыңжылдықтың орта шені. Бұл тұрақтардан қойдың, ешкінің, сиырдың, жылқының сүйектері табылған.

Қазақстан жерінде қола дәуірінің кезінде-ақ үй маңындағы мал шаруашылығы қалыптасты. Б.з.д. 2-мыңжылдықтың орта кезіне жататын жерлеу орындарында, кейінірек қоныстарда қой, жылқы сүйектері көптеп кездеседі. Кейбір шөбі қалың, өзен-көлді аймақтарда орналасқан қоныстарда, мысалы, Шағалалы, Сарғары қоныстарында сиырдың сүйегі басым, ал Трушниково қонысында ұсақ мал мен мүйізді ірі қараның сүйегі табылған.

Бұдан 3 мың жыл бұрын Қазақстан жерінде құрғақшылық күшейді. Далалы, жартылай шөлейт, таулы аудандарда мал өсіру шаруашылықтың негізгі түріне айнала бастады. Алдымен жартылай көшпелілік, содан соң көшпелі мал шаруашылығы қалыптаса бастады.

Бухар жырау не утешил его словами,,не в его острых глазах погасающие лучи ,он подумал что нужно хотя бы поговорить.с ним.он сел поближе к постели абылая. --да ,абылай начал он немного подумав  более 50 лет ,ты был верхом на лошади,был и батыром, в конечном итоге сел на кресло хана но что из этого стало? абылай словно ждал этого вопроса.немного задумавшись ,искоса посмотрел на бухара. --сын-дочь .  а разве есть сын-дочь которые идут по моим советам,но все таки я скажу 2 совета.первое-казахского народа мало и чтобы они  не пришли в истощение ,сохраните единство между ними ,если сможете.править народом где есть единство,легко.второе -что хочу сказать ,более 50 лет я вел войны . в свои 70лет пусть я и с копьем выходил на поле битвы ,но я не отдал китаю ,что шли с  юга ни клочка казахской земли.а государству ,что шли с запада не мог возразить в укреплении города. почему я это сделал? я хотел с ними договориться .правда   и с  их стороны не мало было обмана..абылай, --сказал бухар жырау в жизни у тебя были трудности и много интересного ,но какое есть сожаление? --сожаление ,спросил абылай вздохнув.это мое личное сожаление я не смог сплотить три рода ./племени/в одно целое ,был ханом маленького государства.хотя казахский народ хорошо  знал  скотоводство,но не  научился земледельческому ремеслу,когда я жил в кокчетаве то по совету своего советчика тимофея егоровича   мужиков ,чтобы они научили сеять пшеницу.но казахский народ державший в руках копье не не смог быстро усвоить все это.земля ведь.золотое богатство.узбек имеющий    не  большой  влажный участок земли богаче казаха имеющего 2 табуна лошадей.он не боится массового падежа скота.а я защищая казахские земли от врагов и не заметил как жизнь пролетела.абылай лежал, немного открыл закрывшиеся    глаза еще раз .посмотрел на дворец хана ,,словно ему не хотелось покидать этот мир.