Мәтінді мұқият тыңдап мазмұнданыз ондағы тірек сөздерді табыңыз . Екі дос

1 Америка құрлығын мекен етіп жатқан қазіргі тұрғындардың арғы тегі азиялықтардан тарауы мүмкін деген болжамды америкалық археолог ғалымдар 19 ғасырдың ортасынан бастап ашық айта бастады. Олар алғашында аталмыш құрлыққа адамдар өте ерте плейстоцен заманында, яғни 2 миллион жыл бұрын қоныстана бастады деп жорамал жасаған еді.  

Кейін Льюис Генри Морган есімді археолог ғалым «Америка құрлығының алғашқы тұрғындарының азиялықтар екені рас. Олар осыдан 10-15 мың жыл бұрын екі құрылықтың (азия мен америка) арасын жалғастырып тұрған жіңішке қырат арқылы өтіп келген аңшылар қауымынан тарады» деп батыл байлам жасады.

Арада бір шама уақыт өткеннен кейін осы деректердің ақ-қарасына көз жеткізу мақсатында америкалық ғалым Алеш Грдличка 1912 жылы Сібір мен Алтайға арнайы келіп, жергілікті тұрғындардың тілі, әдет-ғұрпына қатысты біршама зерттеу жасап көреді. Сапарында расында да алтай-сібір-үндіс халықтарының арасында белгілі бір ұқсастықтар барына көз жеткізеді. Осылайша ол «осыдан мыңдаған жылдар бұрын Азия құрлығы мен Америка материгінің түйісер тұсындағы өткел қырат болған, сол қырат арқылы алтай және сібір тұрғындары қазіргі америка жеріне қоныс аударуы мүмкін» деген жорамалдың негізсіз еместігіне көз жеткізеді. Ұзамай «Аляска күнделігі» атты зерттеу кітабын жазып ғылыми қауымдастық алдына үлкен миссия тастап жібереді. Осыдан бері алтай және үндіс халықтарының туыстығы мәселесі күн тәртібінен түспейтін мәселенің біріне айналып сала берді.  

Ғылыми дәлелдерге сенсек, Америка құрлығына адамдар үш рет қоныс аударған. Алғашқы көш 35-40 мың бұрын басталған, екіншісі 25-28 мың, үшіншісі 10-14 мың жыл бұрын. Одан кейін теңіз бен жердің арасын жалғап тұрған Берринг бұғазы су астына кеткен. «Осылай ұлы көш аяқталды. Бұл Азияның соңғы көші болды», дегенге саяды ғылыми пайымдар.

Ғалымдардың пайымына сенсек, осыдан 20-25 мың жыл бұрын қазіргі Чукот, Охот және  Шығыс Сібір секілді теңіздер болмаған. Амур өзені Сахалин және Жапон аралдарымен сондай-ақ Камчатка аралдарының бір бөлігімен түйісіп жатқан. Яғни, Азия мен Американың арасы мыңдаған шақырымға созылған жіңішке жер мойнақ (бұғаз) арқылы жалғасып жатқан. Ол бұғаз қазір Берринг бұғазы деп аталады.

2019 жылдың 31 қаңтары күні Канаданың CBS News телеканалы осы Берринг бұғазы туралы арнайы зерттеу фильмін көрсетті. Фильмде жұртшылық назарына белгілі геолог ғалым Джеф Бондтың ұзақ уақыт бойғы ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізінде құрастырған Берринг бұғазының картасы ұсынылды. Онда осыдан 18 мың жыл бұрынғы Берингия жермойнағының көлдер мен өзендерге бай жасыл аймақ болғаны анық көрсетілген. «Қазіргі Берринг бұғазы мен Аляскаға тиіп тұрған батпақты алқаптарға геологиялық тұрғыдан жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелеріне сүйене отырып, Берингия жермойнағының климаты мен қоршаған ортасы ол замандарда байырғы сібірліктердің өмір сүруіне әбден лайықты болғандығын да, соның арқасында олардың әлгі аймақта ондаған мың жылдар бойы мекендеп келді деп батыл шешім шығаруға болады. Яғни, сол дәуірдегі Берингия жермойнағында қалыптасқан экологиялық және климаттық ахуалдың Сібірден алғаш қоныс аударушылардың өмір сүру жағдайына әбден лайықты болды. Ол аз десеңіз, Беррингияда ол заманда ормандар мен жасыл алқаптардың да, мамонт және бизон секілді сүтқоректі алып жануарлардың болғанын археологиялық қазба жұмыстары да дәлелдеп отыр», - дейді деректі фильм авторлары.

Генетикалық талдаулар не дейді?

Генетика саласының аса білгірлерінің бірі саналатын химия ғылымдарының докторы, профессор Анатолий Алексеевич Клесовтың айтуынша, ежелгі америкалық «үндістердің» генотипі Солтүстік Сібір халықтарымен өте ұқсас. Қос халықтың арасындағы гендік ұқсастық көрсеткіштері 50-90 пайызды (чипевалықтар 90, эскимостар мен алеуттердің  ДНК көрсеткіші 50 пайыз) құраған. Бұл - байырғы америкалықтардың 52 түрлі геномы мен көне сібір-алтай халықтары өкілдерінің 17 түрлі ДНК ерекшеліктерін геномын салыстыра отырып алынған зерттеулердің нәтижесінен алынған қорытынды. Генетик ғалымдардың айтуынша, екі халық арасындағы генетикалық алшақтықтар мен ұқсастықтарға қатысты 300 мың ДНК тізбектері анықталған. Тағы бір айта кетерлігі, Американың оңтүстігіне қарай жүрген сайын азиялық генотип көрсеткіші солғұрлым азая түскен.