"Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін" конспект​

конспект$$Сөздің патшасын, сындарлысын дарияның тереңіне сүңгіп, ақық-маржан іздеушідей түн қатып толғататын, тұңғиық ойға шоматын даналардың ғана таба алатынын айтқан. Яғни ақынақыл сөзін ақындарға арнаған-ды. «Сөзді ұғар осы күнде кісі бар ма?» деп, парасатты оқырманы жоқтығына налыған болатын. Ап бұл өлеңінде Абай әрі оқырман-тыңдаушыларына, әрі ақындарға қарап сөйлейді. Сын мен пікірін нақтылай айтуға ойысқан. М. Әуезовтың айтуынша, бұл өлең Абайдың «тек бір өз басының ақындық жолындағы ізденуі ғана емес. Мұны ақындық жайында өзгеше мәні бар өлең деп ұғынуымыз керек». Оны ақын өз айналасындағы «өлеңі бар, өнерлі інілерінің» кейбір шығармаларын оқығаннан кейін, соларға жөн-жоба керсетіп, сын ескертпелер жасау ниетімен тудырған. «Сөз айттым «Әзірет Әлі, айдаһарсыз» дегенде көп ақындардың, оның ішінде Көкбай Жанатайұлының пайғамбарларды, дін таратушы қаһармандарды мадақтайтын қиссаларжазуға тым әуестігін, «Бізде жоқ» алтын иек, сарыала қыз» дегенде жеке ақындардың жылтырақ сөздерге әуестігін, Әріп Тәңірбергеновтың «Зияда-Шамұрат» дастанында қызды «иегі алтын, көзі гауһар» деп, әлем-жәлем етіп суреттегенін, «Кәрілікті жамандап елім тілеп» дегенде Шәкерім Құдайбердиевтің заңды түрде келетін кәрілікті даттағанын қағытып мысқылдаған. Ақын өлең сөзді кімге арнауды, кімге айтуды ескертеді: тасырға айтпай, «кеңіл көзі ашық, кекірегі сөзімді», сергек те талаптыларға айтуды қалайды. Оның өсиеті - күле тындаған парықсыздарға сөзіңді қор қылма! «Қызшыл», «қызықшыл» әуейілерге жолама! Арсыздық пен ақылсыздықтан, шаруасыздық пен маскүнемдіктен аулақ бол! Мұның үстіне Абай бұрынғы «сөз түзелді, тыңдаушы, сенде түзел» деп жалпылай айтқан ақылын аша түскен. Түзелу үшін не істеу керектігін керсеткен. Оқырмандарына өлең-жырды жұртқа ақыл айтып, кеңес берудің, үлгі-өнеге көрсетудің, қырсық, қиянатқа қарсы күресудің қүралы деп ұқтырған. Жақсы сөзді жастай тыңдап жаттық, әсері қызыл сөзге құлай қалма, сөздің сыртына сенбе, ішіне үңіл, мазмұнын біл, оның мәні тереңін ізде, сөздің қадір-қасиетін сонда ұғасың деп кеңес береді. Өлең алғаш рет 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұлының өлеңі» атты жинақта жарияланды. Ұйқасы -б, -а, -а, -в, -а, -г, -а болып келеді. Текстологиялық зерттеулер барысында Мүрсейіт қолжазбасындағы 2-шумақтың 5-жолындағы «сөзіңді ұқпай» деген тіркес 1909 жылғы жинақ негізінде «айтқанды ұқпай», 3-шумақтың 6-жолындағы «ойы терең» деген тіркес «түбі терең» делініп ауыстырылған. Ал жинақтағы 3-шумақтың 3-жолындағы «елде кәрі» деген тіркес Мүрсейіт жазбасына сәйкес «кәрілікті» деп өзгертілген. Мүрсейіт қолжазбаларындағы 4 шумақтың соңғы жолындағы «қиналмай» сөзі 1909 жылғы басылым негізінде «қинамай» болыпалынған. Ал 1909 жылғы жинақта жоқ: «Сәнқой, даңқой, ойнасшы, керім-кер- бөз», «Қанша қызық болады өзіңізге?» деген жолдар Мүрсейіт жазбаларынан алынып, кейінгі басылымдарға енгізілген. Өлең ағылшын, орыс, өзбек, үйғыр тілдеріне аударылған.[1]

Орша – зажиточный боярин преклонных лет родом из казаков. пользуется большим авторитетом у царя, который одаривает его за заслуги. но боярину тягостна жизнь при дворе и он просит отпустить его домой. царь смилостивился над ним, и орша возвращается к себе на днепр. в его жизни осталась лишь одна радость – молодая дочь, которую он берег от дурных глаз. однажды ночью его голову посещают дурные мысли, и он зовет сокольничего, который рассказывает сказку о царе, дочь которого, несмотря на сильнейшую охрану отца, полюбила недостойного ей, намекая, что его к его дочери ходит молодой парень. орша идет ночью в покои дочери и застает ее с арсением – рабом своего двора без рода и племени, которого он купил младенцем. в гневе он сажает арсения на цепь и начинает пытать его, прибегая к игуменам церкви, а дочь запирает на замок, и ключи выкидывает в днепр. арсений, не поддаваясь никаким уговорам и мукам, сбегает при своих друзей-разбойников, которых не выдал под тяжбой смерти. долгое время боярин живет спокойно, но при наступлении поляков собирает войско и едет на войну. там он последний раз встречается со своим обидчиком, воюющем за литовцев. арсений просит его рассказать про свою любовь и как ее отыскать. орша рассказывает, что она ничего не ест и не пьет давно, они прощают друг друга, после чего боярин умирает от полученных ран во время битвы. но прощения арсений не принимает душой, чувствуя тяжкую вину за собой. после этого арсений покидает поле боя и мчится на коне своем к любимой. преодолев тяжелый путь, входит в покои своей любви, но застает там лишь прах любимой, которая давно умерла. раскаиваясь, молит небеса, чтобы они вернули его любовь, но в ответ ничего не происходит. тогда арсений уезжает, куда глаза глядят в поисках смерти. жизнь для него не представляет смысла без любимой.