Қазақ тілі5 сынып 42 бет 8 тапсырма​

ответ:

домбыра — қазақ халқының ең кең тараған екі ішекті, көп пернелі музыкалық аспабы. ол – қазақтар өмірінде маңызды орын алатын, өзіндік музыкалық сипаты бар аспап. алғаш эпикалық дәстүр шеңберінде жыр, толғау, термелерді сүйемелдеуге қолданылған домбыра кейін аспаптық шығарма – күй жанрының қалыптасуына ықпал еткен. қазіргі кезде домбыра жеке әнді сүйемелдеуге, күй тартуға, халықтық-фольклорлық музыкада, классикалық шығармаларды орындауға қолданылатын, мүмкіндігі кең музыкалық аспап болып табылады. домбыра ежелде қазақтың тарихын баяндаған музыкалық аспаптардың бірі.

объяснение:

домбыраның тарихы

xix ғасырда қазақ халқының тұрмысында анағұрлым кең тараған музыкалық аспап екі ішекті домбыра болатын. егер бұрынғы заманда көне аспаптар ән, жыр, ертегі-аңыздарды сүйемелдеу үшін ғана қолданылған болса, енді домбыра жеке шығарма орындауға арналып, күрделі аспаптардың қатарына қосылды.

пошта маркасындағы домбыра

әр түрлі ескерткіштерге, сондай-ақ этнографтардың жазып қалдырған еңбектеріне жүгінсек, домбыра және өзге халықтардың осы тектес аспаптары тіпті сонау орта ғасырларда белгілі болған екен. мысалы, әбу насыр әл-фарабидің еңбектерінен тамбур аспабы жайында оқимыз.

өзбектердің домбыраға өте ұқсас екі ішекті дутары алғаш рет әл-хусейнидің «музыкалық канон» деген трактатында ауызға алынды. қазақтың халық аспабы домбыра xiv ғасыр кездеседі. оның бастағы түрі мен құрылысы қазақтың домбырасынан аумайды, осындай аспап аттарының ұқсастығы да олардың түпкі шығу тегі бір екекін көрсетсе керек.

өткен жүз жылдықта ұлы халық композиторы құрманғазымен бірге дәулеткерей, тәттімбет, сейтек, байсерке, қазанғап секілді саңлақ күйшілер дүйім жұртты аузына қаратқан еді. бұлар бармағынан тамған майталман домбырашы болуымен бірге нелер бір ғажап күй де шығарған шын мәніндегі өнер иелері-тін. солардың арқасында домбырада тартылатын күйлердің музыкалық формасы үздіксіз жетілдіріле түскен-ді. домбыраның техникалық мүмкіндіктері артқан сайын домбыра тарту өнері де едәуір өрге басып, байи түсті.

қазақстанның батыс аудандарында домбыра тартудың өзгелерге ұқсамайтын бөлек дәстүрі қалыптасқанын айту керек. батыс аудандардағы домбыраның негізгі өзгешелігі, көлемі үлкен болып келеді, сондай-ақ шанағы сопақ, мойны жіңішке, перне саны көбірек. сондықтан мұндай домбыраны тартқанда қолданылатын техникалық, тәсілдерді шанағы жалпақ домбыраға қолдану қиын, өйткені бұл соңғы домбыраның мойны едәуір енді және ондағы перне де аз.

шанағы жалпақ домбыраның бірнеше нұсқасы кең тараған. егер батыс аудандардағы домбыраларға 12—14 перне тағылса, ал шанағы жалпақ домбыраға не бары 7—8 ғана перне байланған. перне санын арттыру процесі өте баяу жүрді және оның өзі орындалатын репертуарға тікелей байланысты еді. әдетте, жаңа перне онымен алғаш орындалатын күйдің атымен аталынды. пернелердің бірі домбырада «түрікпен күйін» орындағанда байланды да, «түрікпен пернесі» деп аталды. бейтарап терция интервалын беретін басқа бір перне қазақстанның батыс аудандарында «сарыарқа пернесі» деп аталады.

аңыз-ертегілердің бірінде аспаптағы жоғарғы тиектің қалай пайда болғаны жайында айтылады. жаумен шайқасып, одан соң алыс сапар шегіп әбден қалжырап келе жатқан батыр жолшыбай демалуға аялдайды. сайдың ішіндегі саялы жерде жайғасып отырған соң талдан бір шыбық кесіп алады, оған жылқының қылын керіп байлайды да, дыбыс шығармақ болып көреді. бірақ қолдан жасаған тым жұпыны аспаптан ешқандай үн шығатын емес, тым-тырыс, меңіреу күйінде қала береді. батыр оны жанына тастай салады да, өзі қисайып жатып ұйықтап кетеді. ол жанындағы өзі жасаған аспаптан шығып жатқан дауыстан оянады. қолына алып қараған батыр аспаптың мойын тұсынан титтей ағаш тиекті көреді, оны әлдебіреу ішектің астынан келтіріп орнатып қойған екен. батыр: «е, бұл сайтанның ісі болды ғой»,— деп ойлайды. бәлкім содан бері қалған сөз болса керек, халық арасында жоғарғы тиекті «шайтан тиек» деп атайды. ішекті жылқының қылынан тағу, жоғарғы тиектің болмауы көне аспаптарға тән сипат.