Шумер билеушілері жеткен жетістіктер

ОШумер, Сумер – Месопотамия ойпатының оңтүстігінде орналасқан ежелгі тарихи аймақ. Ол Тигр мен Евфрат өзендерінің аралығында, қазіргі Ирак аум-ның оңтүстік бөлігінде болған. Қазіргі күнге жеткен жазба деректер бойынша Шумерді — біздің заманымыздан бұрын 3-мыңжылдықтың соңында негізінен шумерлер және аздаған мөлшерде шығыс семиттер – аккадтар мекендеген. Аккадтар шамамен — біздің заманымыздан бұрын 2400 жылы Аккаде қ-ның негізін қалады. Осы уақыттан бастап Шумердің солтүстік облысы Аккад деп атала бастады. Джемдет-Наср және одан да ертеректегі Урук пен эль-Обейд археол. мәдениеттеріне тән ескерткіштер шумерлердің бұл аймақты біздің заманымыздан бұрын 5 – 4-мыңжылдықта мекендей бастағанын дәлелдейді. Шамамен біздің заманымыздан бұрын 3-мыңжылдықта Шумерде алғашқы мемлекеттік құрылым қалыптаса бастады. Зерттеушілер сына жазуы пайда болып, орныққан б.з.б. 2700 – 2300 жылы аралығын ерте әулеттік кезеңге жатқызады. Ол кезде бұл аймақта сыртында үлкен отбасылық қауымдар өмір сүрген көптеген қала-мемлекеттер құрылды. Ондағы негізгі халық толық құқық-ты қауым мүшелері мен оларға тәуелді қалалық ғибадатхана тұрғындары еді. Қалаларда дәулетті қауымдық ақсүйектер пайда болды. Шаруашылық жүргізу өзен суы және су қоймаларына жиналған жауын-шашын суын пайдаланып, егіншілікпен айналысуға негізделді. Сондықтан негізгі каналдар мен суландырылған жерлер үшін үздіксіз соғыстар жүргізіліп тұрды. Кейбір жекелеген қала-мемлекеттердің әскери көсемдері (ертеректегілерінен неғұрлым белгілері б.з.б., 28 – 27 ғ-лардағы Киштің, Уруктың І-әулетінің, кейіннен Ур, Лагаштың билеушілері, т.б.) көршілес қалаларға кезекпе-кезек үстемдік ете бастады. Қалалардың өз ішінде де билік үшін күрес жүріп жатты. Бұл күрестің неғұрлым белгілі көрінісі Лагаштағы б.з.б. 24 ғ-дағы Урукагинаның (Уруинимгинаның) реформалары болды.

Ерте әулеттік үлгідегі соңғы билеуші Лагашпен көршілес Умманың, кейіннен Уруктың билеушісі болған Лугальзагисси еді. Аккад патшасы Ежелгі Саргонға Умма, Урук пен Лагашты және Шумердің басқа да тәуелсіз мемлекеттерін бағындырудың сәті түсті. Ол Месопотамияда “дүниенің 4 мемлекеті патшалығын” (Аккад әулеті, б.з.б. 24 – 22 ғ.) құрды. Бұл мемлекет таулық кутий тайпаларының соққысынан құлады. біздің заманымыздан бұрын 22 ғ-дың соңында кутийлерді Урук патшасы Утухенгалем талқандады. Ол қайтыс болғаннан кейін билік Урдың ІІІ әулеті және “Шумер мен Аккад патшалығының” негізін салушы Ур-Наммға көшті. Бұл мемлекет аса көп шенеуніктер мен бақылаушылар аппаратымен басқаратын алып патшалық иеліктерге негізделді. Ондағы қызметшілер іс жүзінде құлдық жағдайға жеткізілді. Соның салдарынан қауымдардың шаруашылық, саяси және мәдени өмірі құлдырап кетті. Урдың ІІІ әулеті кезінде құдайлардың храмдары бір үлгіге келтірілді, патшалар көздерінің тірісінде құдайлармен теңестіріле бастады. біздің заманымыздан бұрын 2000 жылдар шамасында Урдың ІІІ әулеті батыс семит тайпалары – амориттер мен таулықтар – эламиттердің соққысынан құлады. Шумердің бұдан кейінгі тарихы Вавилон тарихымен тығыз байланысты.бъяснение: