Мұрат мөңкеұлы сарыарқа толғауындағы ақынның айтқысы келген ойы​

заттың түрін, түсін, сапасын, белгісін білдіретін сөз  табын сын есім дейміз. мысалы:   қызық  (кітап),  өнерлі    жақсы  (хабар),  бойшаң 

сын есім  қандай?   қай?   деген сұрактарға жауап  беріп, сөйлемде анықтауыш болады. мысалы:   қызық кітап оқыдым.

сын есім етістіктің алдынан тіркесіп, пысықтауыш  болады. мысалы:   ол жақсы оқып, жақсы жүреді.

сын есім сөйлемнің баяндауышы да болады.  мен үлкенмін, сен кішісің.

тұлғасына қарай сын есім негізгі және туынды болып бөлінеді.

негізгі сын есім:   қызыл, кәрі, жұмыр, сары, күрең, нашар, сұр, үлкен.

туынды сын есім:   ұялшақ, үлгілі, әсемпаз, өнерлі,  күзгі, таулы.

туынды сын есім сын есім тудырушы жұрнақтар арқылы жасалады.

сапа сыны мен қатыстық сын

шырай арқылы түрлене алатын сын есімнің түрін  сапа сын  дейміз. мысалы:   жақсырақ, көңілдірек, өте көңілді, жап-жасыл, сарылау, бозаң, үп-үлкен.

шырай арқылы түрлене алмайтын сын есімнің түрін  қатыстық сын  дейміз:   қалталты, көйлексіз, күзгі, байпақшаң, қалалық  (комитет).

дара және күрделі сын есімдер

сын есім заттың сындық сапасын бір сөз арқылы да,  көп сөз арқылы да білдіреді. мысалы:   үлкен, нашар,  жасыл, тар, әдемі, кіші, қара күрең, үлкенді-кішілі, сары  ала, қара тонды.

күрделі сын есімдер бір лексикалық мағынада, бір сөйлемнің мүшесі қызметінде қолданылады. мысалы:   бөлмеге жуантықтау орта жасты, жирен шабдар  әйел  кірді  (с.

күрделі сын есімдердің жасалуы мынадай:

1)                негізгі      сын есімдердің  тіркесуі    арқылы    жасалады. мысалы:   қара ала, ақ шабдар.

2)      негізгі сын мен туынды      сынның тіркесі арқылы  жасалады. мысалы:   көк көйлекті, қара қалпақты.

3)                сын    есімдердің қосарлануы      арқылы жасалады.  мысалы:         үлкенді-кішілі, ақтылы-қаралы,    үлкен-үлкен,жақсы-жақсы.

4)                тұрақты тіркестер    арқылы жасалады.    мысалы:   тонның ішкі бауындай.

сын есімнің заттануы (субстантивтенуі)

сын есім өзінін сындық мағынасын сақтап, оның үстіне заттық мағынаға да ие болып колданыла алады.  м ы с а л ы:     күштімен алыспа, үлкенді сыйла.

мұндай сын есімдерді заттанған сын есімдер  дейміз.  заттанған сын есімдер әдетте өзі қатысты заттың орнына жұмсалады. мысалы:   үлкен сыйла  —  үлкенді сыйла.

сын есімнің шырайлары

заттың сындық сапасының басқа заттан артық-кемдігін білдіретін сын есім мағынасын шырай  дейміз. қазақ тілінде 2 түрлі шырай бар: 1) салыстырмалы шырай, 2). күшейтпелі шырай.