Диалог на казахском на тему алтынемел

аумағы 469620 га. бақтың құрамына  қапшағай бөгенінің  солтүстігі бөлігі мен  іле  өзенінің оң жағалауы, жетісу (жоңғар) сілемдері:   кіші  және  үлкен қалқан,  ақтау,  қатутау, дегерес,  матай, шолақ,  қояндытаутаулары және өте сирек кездесетін табиғат ескерткішінің бірі – «әнші құм»  («айғай құм») кіреді. қапшағай бөгенінің оң жағалауындағы тау етегі жазықтығында көптеген қорғандар (мысалы, сақ хандарының қабірі – тигрхауда, 7 – 4 ғасырлар), тау сайларында әр түрлі жануарлардың суреті салынған жартас көрмесі бар.

бақтың климаты қатаң континенттік, қысы суық, жазы ыстық. жылдық жауын-шашын мөлшері 330 мм-ден аспайды. қаңтардың орташа температурасы – 8,6°с, шілденің орташа температурасы 26°с. қар аз түседі, ол жабайы жануарлардың қыстап шығуына қолайлы жағдай туғызады.

бақ флораға бай, онда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 1500 түрі, «қызыл кітапқа»  енген 22 түрі (мысалы, мүсілім сылдыршөбі, қопал таспашөбі,  іле бөріқарақаты, т.б.) бар. бақ жануарлар әлеміне де бай. омыртқасыздардың ішінде ең көп кездесетіні – өрмекшітәрізділер мен жәндіктер. жәндіктердің 5000-нан аса түрі белгілі, оның 25 түрі  қазақстанның қызыл кітабына  енгізілген. мысалы,  галузо отынкескіш қоңызы,  сольский барылдауық қоңызы,  дала сколиясы,  жолақты тораңғы көбелегі, т.б. омыртқалы жануарлар фаунасы да бай. қтың 20 түрі, оның ішінде 3 түр эндемиктер (қаш алабұғасы, қаш шармайы, бір түсті салпыерін) болып саналады. қосмекенділерден жасыл құрбақа, қызылаяқ бақа және көлбақа бар. бауырымен жорғалаушылардың 25 түрі кездеседі. мысалы,  қалқантұмсық жылан,  дала тасбақасы,  жалтырауық жармасқы,  оқжылан, т.б. құстардың 200 түрінің 174 түрі саябақта ұялайды. 18 түрі «қызыл кітапқа» енгізілген, мысалы,  қара дегелек,  қшы тұйғын,  жұртшы,  үкі, т.б. сүтқоректілердің 70-тен астам түрі мекендейді, олардың ішінде ортаазия тас сусары,  шұбар күзен, ортаазия өзен құндызы,  тянь-шань арқары  және  бозтүсті ергежейлі қосаяқ  қорғауға алынған. саябақта  1976  –  77  жылдардан бері ақ бөкендер, 400-ден аса құлан мекендейді. табиғатта сирек кездесетін бір түр –  пржевальский жылқысы  дүние жүзінде бірнеше зообақта ғана сақталған.  2003  жылы саябаққа  германиядан  бірнеше жылқы әкелініп, жерсіндірілді. саябақта табиғат шежіресі жүргізіліп, жан-жақты жабдықталған бірнеше туристік маршруттар жұмыс істейді.

саябақ археологиялық ескерткіштер мен ежелгі таң және суреттер салынған үңгірлермен тастарға бай. сақ дәуірінде салынған «бесшатыр»  ң маңызы үлкен.  ш.ш.уәлихановтың  тарихи-мемориалдық мұражайы осында орналасқан. саябақта өсімдіктердің 1800 түрі: қаш сексеуілі,  баялыш,  шырша,  үйеңкі,  тораңғы,  қызыл тал,  жиде,  жыңғыл,  сексеуіл,  қылша, т.б. өседі. саябақтың жануарлар әлемі де алуан түрлі: сүтқоректілерден  құлан,  қарақұйрық,  арқар,  түлкі,  тас сусары,  қоян; құстардың 15 түрі:   бүркіт,  тазқара,  ителгі,  кекілік,  қырғауыл,  бұлдырық; қтардан  сазан,  көксерке,  ақмарқа,  табан қ, т.б. кездеседі. омыртқасыз жануарлар дүниесі толық зерттелмеген. саябақта 17 қорықша бекеті және бірнеше туристік маршрут жұмыс істейді.[1][2]

Соңғы кездері ұйқымнан оянған сəтте, кейде күні бойы «Егер мен əлемді өзгерте алсам…» дегенді күбірлеумен жүретін болыппын. «Əлемді қалай өзгертсем екен? Ол үшін не істеуге болады?» деген ойдың шырмауында жүремін. Əрине, өзім шағын бірдеңелерді жасап, өз əлемімді аздап болса да өзгертіп жүрмін. Бірақ іштей оның ештеңеге əсер етпейтінін түсінемін. Ал жалпы əлемді ше?

Сөйтіп жүріп, күндердің бір күнінде əкеммен бірге балық аулауға қала сыртына шықтым. Ерекше түгі жоқ, кəдімгі жексенбі таңы еді. Əкем екеуміз бірнеше балық ұстап алдық. Оның ішіндебіреуі ерекше, алтын түсті, жып-жылтыр. Бірақ өзі кіп-кішкентай. Осы балыққа əбден көңілім кетті. Үйге алып келген соң, керемет бір аквариум тауып алып, ішіне су құйып, мекен етуге болатындай халге жеткіздім. Балықты ішіне салып, өз бөлмеме орналастырып қойдым. Сəл уақыт өткеннен кейін бір нəрсе өзгерді. Су ішінде ол бұрынғысынан бетер жалтырай бастады. Оған аң-таң болып, түк түсінбей тұрып қалдым. Аквариумды қолыма алып, жүзіп жүрген балықты қызықтауға кірістім. Бір кезде балықтың жылтырауы да қойып, өзі де тоқтап қалды. Маған үңіліп қарап тұрды. Өзім ыңғайсыздана бастадым. Кенеттен балықтың аузы жыбырлап, сөйлей бастады. Сонда қалай шошығанымды білсеңіздер ғой! Балық болса:

– Балақай, сен қорықпа, мен саған түк жамандық істемеймін. Мен жай ғана алтын балықпын, – деді. Мен тынышталдым.

– Сонда, сен алтын балық болсаң… Қалаған тілегімді орындай аласың ба? – деп

сұрадым.

– Əрине, мен алтын балық емеспін бе?! Үш қалауыңды айта бер, – деді. Қуанып кеттім.

Объяснение: