Ыбырай казак адебиетинин атасы шыгарма

Ыбырай алтынсарин (шын аты — ибраһим, 1841—1889) — қазақтың аса көрнекті ағартушы-педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы. туып-өскен жері — қостанай облысының қостанай ауданы, арқарағай ауылы. осы өңірде, тобыл өзенінің жағасынан топырақ бұйырған. 1850 ж. орынбор шекара комиссиясының қазақ үшін ашқан мектебіне оқуға түседі. мектепті бітірген соң, орынбор шекара комиссиясында әскери старшина болып қызмет атқаратын үлкен әкесі ғожа жаңбыршыұлының хатшысы болады (1857—1859). орынбор облыстық басқармасында тілмаштық қызмет атқарады. 1860 жылы орынбор бекінісінде (торғай) қазақ үшін мектеп ашу тапсырылады, әрі сол мектепке орыс тілінің мұғалімі болып белгілінеді. ыбырай дың бүкіл өмірін арнаған ағартушылық-педагогтық қызметі осылай басталады. тікелей өзінің араласуымен халықтан жинаған қаржыға мектеп үйін және интернат салып, 1864 жылы 8 қаңтарда мектептің жаңа ғимаратын салтанатты түрде ашады. ұстаздық-ағартушылық қызметке қоса ыбырай ға басқа да жұмыстарды атқару жүктеледі. орынбор генерал-губернаторының тікелей тапсыруы бойынша торғайда төрт рет уездік судья болып (1868—1874), торғай уездік бастығының аға жәрдемшісі (1876—1879) қызметін атқарады. ыбырай инспекторлық қызметке кіріскен соң оқу-ағарту жұмыстарын одан әрі жандандырып, елек, қостанай, торғай, ырғыз уездерінде бір-бірден екі кластық орыс-қазақ мектептерін ашады, оларды қажетті кітаптармен жасақтайды. әсіресе, елді көшпелі өмір салтын ескеріп, ресейдің халық ағарту жүйесіне жаңа үлгілі білім беру тәсілін ұсыныс етеді. нәтижесінде, 1888 жылы 10 сәуірде орскіде бастауыш мектептер үшін қазақ жатарынан оқытушылар даярлайтын мұғалімдер мектебі ашылады. ыбырай мұнан әрі қазақ жастары арасынан , ауыл шаруашылығы, қол өнер кәіспшілігі салаларына қажетті мамандар даярлайтын училищелер ашуға көп күш жұмсайды. тіптен, қостанайдан ашылатын ауыл-шаруашылық училищесіне өзінің иелігіндегі жерін беретіні туралы өсиет қалдырады. ыбырай дың қазақ қыздары үшін торғайда, қостанайда, қарабұтақта, ақтөбеде мектеп-интернат аштыруының тарихи мән-маңызы зор болды. ыбырай орыс-қазақ мектептері үшін арнаулы оқу құралдарын шығару қажет деп санады. оқыту әдістерін жаңа бағытта құрды, оқуға деген ң ынтасы мен қызығушылығын арттыруды көздеді, оқуды ана тілінде жүргізді. мектеп оқуында, әсіресе, ана тіліне үйретуде к.д.ушинскийдің ойларына жүгінді. қазақ ң таным-түсінігіне лайықты оқу-әдістемелік құралдар жазды. ол орыс-қазақ училищесінде ушинскийдің « дүниесін», л.н.толстойдың «әліппе және оқу құралын», д.и.тихомировтың «грамматиканың қарапайым курсын» оқу құралы ретінде ұсынды. ыбырай дің пікірінше, мектептерге арналып жазылатын оқу кітаптары өзінің идеялық мазмұны және нақты материалдары жағынан ана тілінің және халық даналығының бай қазынасына негізделуге тиіс болды. 1879 ж. оның «қазақ хрестоматиясы» атты оқулығы және дидактик. оқу мәселесі жөнінде «қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы» жарық көрді. бұл екі кітап та қазақ кириллица негізінде оқытуға арналған тұңғыш оқу құралдары болды.

сен, сенің, саған, сені , сенде, сенен, сенімен

өз, өзің,өзіне, өзіңді, өзіңде , өзіңнен, өзіңмен

бәрі, бәрінің, бәріне , бәріңді, бәрінде, бәріңнен, бәрімен