Переведите на язык фразеологизмы: 1. тілге келмеу 2. тілі байлану 3. тілі қышыды 4. тілсіз қалу

Тілге келмеу-не мог вымолвить ни слова, не вымолвив ни слова тілге байлану- язык не поварачивался тілі қышыды- хотел сказать, не смог сдержать язык за зубами тілсіз қалу- молча глядел

Қазақ халық поэзиясының алыбы атанған жамбыл жабаев 1846 жылы «байғара, жамбыл, ханда мен туыппын, жамбыл деп қойылыпты атым сонан» деп ақынның өзі айтқандай қазіргі жамбыл облысы, шу өзені бойындағы (шу ауданы) жамбыл тауының етегінде жапа деген қыстауда ақпан айының боранды күндерінің бірінде дүниеге келген. жамбыл 8 жасқа келгенде әкесі ауыл молдасынан білім алсын деп оны оқуға береді. бірақ болашақ ақынға молданың ескіше оқуы қонбайды. сол тұстағы күйін ақын «шағым», «әкеме» атты өлеңдеріне арқау етті. молданың ескіше оқуына қанағаттанбаған ақын: « келсе сабаққа, жем аңдыған дорбадан. ақ сәлдесі басында, боз інгендей боздаған» деп, білім беруден гөрі мал табуды көздеген молдаға деген наразылығын жасыра алмады. бұл қазақ арасына жаңаша оқу ене қоймаған, ескіше оқудың кең өріс алып тұрған шағы еді. осыдан кейін әкесіне молданың оқуы қонбайтындығын, түсіне өлең кіргенін айтып, қолына домбыра алып біржола ақындық жолға түседі. жамбыл шапыраштының екей деген руынан, бұл елде ақындардың көп болғанын «екейде елу бақсы, сексен ақын» деген жолдарынан көруге болады. осындай ақындық орта болашақ ақынға да мол септігін тигізді. өзін шалқарда шалқыған аққуға теңеген ақын «келмеді сасық, шалшық жерде қалғым» деп жыр маржанын тере білді. бір жағында қалың бұқара, бір жағында бай мен датқа тұрған ақынның алдында кімнің сөзін сөйлеу керек? деген замана сауалы тұрды. қалың бұқараның жоғын жоқтап, мұңын мұңдаған ақын бай, манаптарды шеней білді. «жылқышы», «сараң бай мен жомарт кедей» деген өлеңінде бай мен кедей арасындағы кереғар тірлікті шендестіре отырып қатарластыра жырлады: малы көп бай жылайды қар жауғанда,   бәрін тастар ниеті малға ауғанда. жерден алтын тапқандай кедейлер жүр, әйелі шелек толы сүт сауғанға.   малы көп бай ертемен жейді қаймақ, қой шығарып, кедей жүр қозыны айдап.   ең болмаса, айранға тойғызса деп, жатса, тұрса тілейді «а, құдайлап». ел билеушілерге деген елдің наразылығын ашық айта білді. жайылым жерлерден айырылған қазақ бұл тұста елден үдере көшіп қытайға жер ауып жатты. қазақстанның түкпір-түкпірінде патша жарлығына қарсы бой көтерулер болды, қарақарадағы албандардың көтерілісі де осы тұста болып еді. осылардың бәріне куә болған ақын ел өміріндегі ірі-ірі тарихи оқиғаларды шығармаларына арқау етті. аталаған өлеңдері үшін біраз күн ақ патшаның тар қапасында тұтқын да болды. қазақстанда кеңес өкіметі орнаған тұста кедейге теңдік, әйелге еркіндік берілгеніне ақын да куә болды. сондықтан да оның шығармаларынан ірі байларды конфискелеу, қосшы ұйымын құру, шабындық пен егістік жерлерді қайта бөлу, кеңес сайлауларын өткізу сынды саяси және мәдени науқандар кең орын алды. осылардың бәріне куә болған ақын халқымен бірге қуанып, бірге шаттанды. «кедейлерге», «қазақстан тойына» бұқараның жырын жырлады. ақын «мұнша жасқа келгенде, не көріп, не білгеннен. бір ауыз сөз айтылмай, қалса – үлкен мін ақынға» дей отырып, сексеннен асып, тоқсанға таяған шағында көрген-білгендерін ой қазанында қорытып, өмір жайлы толғауларын жазды. оның «замана ағымы», «туған елім», «менің өмірім» атты толғауларының қазақ әдебиетіндегі орны ерекше. жүз жасаған ақынның өмір сүрген уақытында қазақ халқының басынан неше алуан ірі-ірі тарихи оқиғалар өтті. ақын қазақтың жүз жылдық тарихының ғана емес, арғы-бергі тарихының өмір шындығын көркем шындыққа айналдыра білді. ол толғауларында қоқан хандығы, одан ақ патшаның қол астында отар болып, «қысым көрген, қырылған, таланған да шабылған» қазақ халқының аянышты тірлігі мен қазан төңкерісімен келген теңдік пен бақытты өмірді «жамбыл қарт жетпіс екі жасағанда, николай ұрған доптай тақтан ұшты. жарқырап бостандықтан сәуле түсті – жабырқаған халықтың көңілі өсті! » деп жырлады. жүз жасаған ақын жамбыл жабаев халық поэзиясының алыбы ғана емес, «хх ғасырдың гомері» атанды. ол халық поэзиясы арқылы қазақ халқын да әлемге танытты.