Дополни каждое слово слогом из одной буквы так, чтобы получились имена. Запиши их, разделяя для переноса, Зо.., Мари.., Дарь..

Режа:

1. Эргаш гапли қўшма гап турлари.

2. Эргаш гапли қўшма гап турларининг ўзига хос хусусиятлари

Таянч тушунчалар:Эга эргаш гап, кесим эргаш гап, тўлдирувчи эргаш гап, аниқловчи эргаш гап, равиш эргаш гап, пайт эргаш гап, ўрин эргаш гап, сабаб эргаш гап, мақсад эргаш гап, шарт эргаш гап, тўсиқсиз эргаш гап, миқдор - даража эргаш гап, ўхшатиш эргаш гап, натижа эргаш гап.

Бирдан ортиқ содда гапларнинг мазмун жиҳатдан тобе-ҳоким муносабати асосида, яъни бирининг бошқасига эргашишидан тузилган қўшма гаплар эргаш гапли қўшма гап аталишини олдинги машғулотларингиздан билиб олдингиз. Бош гапни қандай изоҳлашига кўра эргаш гапли қўшма гаплар бир неча турли бўлади.

1. Эга эргаш гап бош гапдаги олмош билан ифодаланган эгани изоҳлаган эргаш гапдир. Эга эргаш гап бош гап билан биргаликда эга эргаш гапли қўшма гап ҳисобланади. Эга эргаш гап -ки боғловчиси ва феълнинг шарт майли қўшимчаси -са ҳамда сўроқ ва кўрсатиш олмошлари (кимки - у, кимки - ўша, кимки - ўзи, нима - ўша, нимаки - ҳаммаси) ёрдамида боғланади: Кимки ёмонлар суҳбатидан қочса, яхшилар суҳбатига эришади.

2. Кесим эргаш гапбош гапдаги олмош билан ифодаланган кесимни изоҳлаган эргаш гап бўлиб, у бош гап билан биргаликда кесим эргаш гапли қўшма гапни ҳосил қилади. Масалан: Иккинчиси шуки, халқ бошига офат келтирган Андижон зилзиласи Қорабулоқни сувдан маҳрум қилиб қўйди. Кесим эргаш гаплар бош гапга -ки боғловчиси, ўрин-пайт ёки бош келишикдагишуолмоши ёрдамида боғланади. Баъзан бош гапдаги олмош билан ифодаланган кесим туширилади: Яхшиси, сен дарсингни тайёрлагин.

3.Тўлдирувчи эргаш гап бош гапдаги кўрсатиш олмоши билан ифодаланган тўлдирувчини изоҳлаган гапдир. Тўлдирувчи эргаш гап бош гап билан биргаликда тўлдирувчи эргаш гапли қўшма гапни ташкил қилади. Тўлдирувчи эргаш гап, одатда, бош гапга -ки боғловчиси, шарт майли қўшимчаси -са ёрдамида боғланади: Шуни билингки, ҳар бир янгилик бехосият бўлмайди.

4. Аниқловчи эргаш гапбош гапдаги аниқловчи бўлиб келган олмош ва айрим сифатларни изоҳлаб келган гапдир. Аниқловчи эргаш гап бош гап билан биргаликда аниқловчи эргаш гапли қўшма гапни ҳосил қилади. Аниқловчи эргаш гап бош гап билан -ки боғловчиси билан ёки шарт майли қўшимчаси -са билан (бунда эргаш гап таркибида қандай, қайси, кимнинг каби олмошлар, бош гап таркибида эса шу, ўша, унинг, баъзи, бир хил, айрим, бир, бир қанча каби олмошлар бўлади) боғланади. 1. Шундай инсон ҳақида хабар келтирдимки, унинг ҳар бир сўзи гавҳардир. 2. Кимнинг кўнгли тўғри бўлса, унинг йўли ҳам тўғри бўлади.

5. Равиш эргаш гапбош гапдан англашилган иш-ҳаракатнинг қандай тарзда бажарилганлигини билдирган эргаш гапдир. Равиш эргаш гап бош гап билан биргаликда равиш эргаш гапли қўшма гапни ташкил қилади. Боғловчи воситалар: -б(иб), -май, -масдан, -деб. Масалан: Наимийнинг бирор иши ўнгидан келмасдан, умри бекорга ўтиб кетди.

6. Пайт эргаш гапбош гапдаги иш-ҳаракатнинг пайтини билдирган эргаш гапдир. Пайт эргаш гап бош гап билан пайт эргаш гапли қўшма гапни ташкил қилади: У келгунча, ҳамма тарқалган эди.

7.Ўрин эргаш гап бош гапдан англашилган иш-ҳаракатнинг бажарилиш ўрнини билдирган эргаш гапдир. У бош гап билан биргаликда ўрин эргаш гапли қўшма гап дейилади: Қаерда кучли интизом бўлса, шу ерда тартиб бўлади. Боғловчи воситалар: -са (қаердан, қайда, қаерга, қаерга, шу ерда, ўша ерда, шунда, шу ерда, шу ердан, у ерда).

8. Сабаб эргаш гапбош гапдан англашилган иш-ҳаракатнинг сабабини билдирган эргаш гапдир. У бош гап билан биргаликда сабаб эргаш гапли қўшма гап деб номланади. Масалан: Бу уйлар илгари беданахона бўлганидан, дарчаси ҳам йўқ эди.

9. Мақсад эргаш гап бош гапдан англашилган иш-ҳаракатнинг нима мақсадда юзага келишини билдирган гапдир. У бош гап билан биргаликда мақсад эргаш гапли қўшма гап деб номланади. Боғловчи воситалар: деб, -син деб, -ди деб, -ар деб, -са деб, -ми экан.Масалан: Одамлар яхши яшасин деб, тинчликка имзо чекдик.

10. Шарт эргаш гап бош гапдан англашилган иш-ҳаракатнинг қандай шарт билан бажарилишини билдирган эргаш гапдир. У бош гап билан биргаликда шарт эргаш гапли қўшма гапни ҳосил қилади. Боғловчи воситалар: -са, -са эди, агар, мабодо, борди-ю, -ганда (эди), -р(ар) экан, -ган экан, -ми, бўлмаса, ёқса, -май, бўлай десанг, -синки. Масалан: Агар сув бўлса, чўл-у саҳролар бўстонга айланади.

11. Тўсиқсиз эргаш гап бош гапнинг мазмунига зид бўлса ҳам, унда ифодаланган воқеа-ҳодисанинг юзага келишига тўсиқ бўла олмайдиган фикрни англатган эргаш гапдир.У бош гап билан биргаликда тўсиқсиз эргаш гапли қўшма гапдейилади. Боғловчи воситалар: -са ҳамки, қанча, қанчалик, нақадар, гарчи, гарчанд, -ганда ҳам, -са-да, -гани билан, -масин, қарамай, қарамасдан, -и (иб), -гани ҳолда, -ди ҳамки, хоҳ...хоҳ (-са-маса), -са: Қуёш яширинган бўлса ҳам, кундузнинг ёруғлиги ҳали сўнмаган эди.

12. Миқдор-даража эргаш гапбош гапдан англашилган иш-ҳаракатнинг бажарилиши миқдорини билдирган эргаш гапдир. Бу гаплар бош гап билан бирга миқдор-даража эргаш гапли қўшма гап деб юритилади. Масалан: У қанча қизарса, мен шунча совуққон тус олардим.